Wyroby cukiernicze od kultowego polskiego producenta na rynku od 64 lat

Trufla pomarańczowa dała się Barbarze we znaki. Etykieta była ładna, ale trudna do zawijania. A skręt cukierka musiał być estetyczny i mocny. Zawijała dziennie 80 kg cukierków – to dużo, ale i tak o 40 kg mniej od rekordzistek. Wysiadały ścięgna w nadgarstku i bolał kręgosłup od siedzenia w nachylonej pozycji. Ale Barbara Dybała nie narzeka, bo cukierki uratowały ją przed bezrobociem. Kiedy przyszła w 1995 r. do Spółdzielni Pracy Solidarność w Lublinie, było jeszcze zapotrzebowanie na ręczną pracę – a więc w sam raz dla niej, wtedy trzydziestokilkulatki z grupą inwalidzką, która straciła etat pomocy nauczycielki w przedszkolu. Ale kilka lat później mechanizacja zaczęła zabierać ludziom robotę. Jedna maszyna zawija 600 cukierków na minutę. Dla Barbary jeszcze starczało ręcznej pracy przy pakowaniu i ważeniu. Dziś ma 54 lata. Jej historia w Solidarności już się skończyła. Tak jak Solidarności. Podejrzany twór Solidarność wykluwała się powoli. Początek był w Nałęczowie, gdzie w 1952 r. powstała spółdzielnia Zdrój Nałęczowski, produkująca wody mineralne. Dwa lata później zmieniła nazwę na Solidarność, a jej główną siedzibą stał się Lublin. – Wtedy spółdzielniom nadawano nazwy sugerujące świetlaną przyszłość: Jedność, Tęcza, Zorza – mówi Elżbieta Jankowska, była szefowa działu płac, dziś na emeryturze. Nowa władza – wyznająca kolektywizm – wcale spółdzielni nie hołubiła. To był taki podejrzany twór pomiędzy własnością państwową, uważaną za najwyższą formę posiadania, a prywatną, przeznaczoną na zagładę. Małą Solidarność ujęto w Narodowym Planie Gospodarczym. Oprócz wód mineralnych i gazowych miała produkować artykuły spożywcze. Mimo powojennej biedy, braku technicznego zaplecza, szła przebojem. Chwytała okazje, by przejmować upadłe zakłady. Pod jej marką powstawało również wino, miody pitne oraz przetwory z owoców i warzyw. Krótki czas zarządzała stawami rybnymi oraz sadami. Choć podporządkowana gospodarce planowej, miała więcej swobody niż firmy państwowe, dlatego była przytuliskiem dla ludzi z inicjatywą. W sumie jednak Solidarność dusiła się w trybach gospodarki nakazowo-rozdzielczej. Trzeba było produkować to, na co był przydział, i bezwzględnie trzymać się receptur, opartych na normach. 200-osobowa spółdzielnia dostawała to, co zostało po obdzieleniu dużych państwowych producentów słodyczy. W połowie lat 70. odpuściła przetwórstwo owocowo-warzywne, wytyczając sobie jeden cel – cukiernictwo. Ale od 1973 do 1984 r. nie miała szczęścia do prezesów. Partia – poprzez Wojewódzki Związek Spółdzielni Pracy – upychała tu ludzi, którym powinęła się noga. – Niektórzy nigdy nie pracowali w spółdzielczości – mówi Elżbieta Jankowska. – Jeden miał być inżynierem, a był bez matury. Inny był despotą. Nieudaczników odwoływano za złe zarządzanie. W tym czasie w Nałęczowie Marianna Cur z magazynierki awansowała na p.o. kierownika tutejszego oddziału Solidarności. Jeszcze po 30 latach opisze ze szczegółami, jak robiło się wtedy słynną Śliwkę Nałęczowską. Receptura powstała na początku lat 60. Robota ręczna, bardzo pracochłonna. Po rozgryzieniu czuło się prawdziwy owoc. Kiedy Marianna przyszła tu pod koniec lat 70., warunki były jak w XIX-wiecznej manufakturze. Węglowe kuchnie, toalety na zewnątrz. Ale wszystko wynagradzała dobra atmosfera. I coroczna dywidenda odkładana na mieszkanie. W oddziale spółdzielni w Kraśniku, zwanym ciastkarnią, Krystynie Matacz od dźwigania ciężkich worów z cukrem i kakao, rozbijania tłuszczu łomem w beczkach wysiadały ręce: – Maszyny to były stare graty. Najgorzej zarabiały pakowaczki. W lipcu 1980 r. na wieść o podwyżkach cen żywności większość zakładów pracy spokojnej Lubelszczyzny zastrajkowała. 8 lipca pierwsi stanęli pracownicy Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego w Świdniku. W połowie miesiąca przerwał pracę Lubelski Węzeł Kolejowy. Ludzie domagali się podwyżek płac, poprawy warunków socjalnych w zakładach i likwidacji marnotrawstwa. 18 lipca do protestu dołączyła ciastkarnia w Kraśniku. Oddział stał, kiedy Krystyna Matacz pojawiła się na drugiej zmianie. Z koleżanką i kolegą solidarnie nie podjęli pracy, chociaż akurat na ich oddziale polew czekoladowych nieźle płacili. Po kilku godzinach przyjechał prezes z Lublina. Z pretensjami, jakim prawem oni też strajkują, skoro mają dobre pobory? Za karę – dyscyplinarka. Kilka tygodni później Krystyna widziała w telewizji, że strajki na Wybrzeżu rozlewają się na cały kraj, a potem Lecha Wałęsę podpisującego Porozumienia Sierpniowe. Na jej oczach rodziła się inna, większa Solidarność – związkowa. Wkrótce sąd przywrócił ją i kolegów do pracy. Jedyna legalna Solidarność Solidarność w spółdzielni Solidarność zainicjowała Renata Tchórzewska, technolog i przewodnicząca rady nadzorczej. Związek zajmował się głównie sprawami socjalnymi, przyciągając znaczną część pracowników, także partyjnych. Po 13 grudnia 1981 r. szczęśliwie nikogo nie internowano. Ale były naciski na prezesa, aby Tchórzewską zwolnić z pracy. Prezes, członek ZSL, im nie uległ, jednak wkrótce sam odszedł. Następca też jej nie wyrzucił, a kolejny nawet ją awansował. Nazwa spółdzielni stała się kłopotliwa. Bywało, że kontrahenci, słysząc przez telefon: Tu Solidarność – rzucali słuchawkę. Jeden z kierowców na Śląsku nie został wpuszczony do hurtowni. Podczas kontroli drogowych ludzie stale się tłumaczyli, że Solidarność, w której pracują, to mała spółdzielnia produkująca cukierki, a nie zdelegalizowany związek. – Ale też telefonistki z centrali międzymiastowej, słysząc, że na linii jest Solidarność, łączyły nas wtedy znacznie szybciej – przypomina Elżbieta Jankowska. Na Andrzeju Piechowskim, historyku spółdzielczości, napis „Solidarność” na czekoladkach w stanie wojennym robił wrażenie. Było to jedyne miejsce, gdzie legalnie wtedy mogło znaleźć się to słowo, a grafika była trochę podobna do solidarycy – liter występujących w logo NSZZ Solidarność. To był zły czas dla Solidarności. Warunki pracy niewiele się poprawiły. Oddziały produkcyjne mieściły się często w piwnicach, w wynajmowanych kamienicach. Nawet w Lublinie gotowało się cukiernicze pomady na kuchniach węglowych. Sprzedaż leciała na głowę. Spółdzielnia wpędziła się w horrendalny podatek od ponadnormatywnych wynagrodzeń. Ale ludzie wykrzesali z siebie siłę, by coś zmienić, choć wokoło marazm i beznadzieja. W 1984 r. odwołali kolejnego prezesa i radę nadzorczą. Postawili na zdolnego technologa i szefa produkcji – Dariusza Marka, który miał wyrafinowany smak i bardzo lubił czekoladki. Będzie prezesował spółdzielni blisko 30 lat. – Marek to była nowa siła i nowe pomysły – mówi Andrzej Łopacki, wówczas szef ciastkarni w Kraśniku, wybrany na przewodniczącego rady nadzorczej. Ruszyły inwestycje, modernizowano zakłady. Udało się załatwić przydział na enerdowską oblewarkę do czekoladek. Ale władzy nie podobało się, że Solidarność z tą swoją irytującą nazwą szarogęsi się. Za czasów bezpartyjnych Marka i Łopackiego zaginął ślad po dawnej organizacji partyjnej. Podobnie po związkach zawodowych. – Nie byliśmy lizusami, nie wchodziliśmy pod biurka kacyków. Sami sobie wszystko załatwialiśmy, korzystając z większej od zakładów państwowych wolności gospodarczej, mogąc np. zawierać transakcje z firmami prywatnymi – wspomina Andrzej Łopacki. – Gdyby nie mój już nieżyjący kolega ze studiów, który będąc w lubelskich władzach partyjnych, wszystko wyciszył, rozłożyliby nas na łopatki. Musiałem tylko pro forma założyć w Kraśniku POP, w Lublinie powstały związki zawodowe, ale ludzie odwrócili się do tego plecami. 1989 r. znowu wmanewrował ich w politykę. Mylono ich z reaktywowanym związkiem, który po okresie euforii zaczął budzić kontrowersje, a więc z marketingowego punktu widzenia – kłopot. Pojawił się też dylemat: czy wypada cukierkom mierzyć się z legendą Solidarności? Ale prezes Marek uparł się udowodnić, że z nazwą Solidarność można żyć w każdym okresie. Żeby uciąć spekulacje, że spółdzielnia płynie na fali, na wyrobach pisano „Rok założenia 1952”. Za granicą Solidarność sprzedawała się świetnie. Jednak Solidarności w Solidarności nikt nie reaktywował. Poprzednia przewodnicząca wyjechała na stałe do Szwecji. – Prezes Marek w pierwszym dniu, kiedy założylibyśmy związek, prawdopodobnie zwolniłby nas, nie patrząc na przepisy – mówi Krzysztof Bogusz, który do spółdzielni przyszedł w 1995 r. – Poza tym wielu ludzi miało udziały w spółdzielni i nie byli zainteresowani związkiem. Dariusz Marek, były już prezes Solidarności, całe życie stroni od mediów. W krótkiej telefonicznej rozmowie mówi, że w swojej firmie nigdy nie widział miejsca na związek zawodowy. W tym czasie Bogusz, magister wychowania fizycznego, zdecydował się na pracę na produkcji, bo spółdzielnia była wtedy jednym z lepiej płacących pracodawców w Lublinie. W latach 90. wiele firm cukiernic