Więzienna wystawa o Auschwitz

Jeden to muzułmanin – z wyboru. Zwie się Rysiek. Przyjechał tutaj z Poznania. Nie to, że sam sobie wybrał ten Włocławek, to wybrali za niego. Przywieźli i zostawili. Ma 36 lat i jeszcze szmat czasu, zanim stąd wyjedzie. Jest utalentowanym plastykiem, artystą amatorem. 40-letni Piotr pochodzi z Łodzi, tam studiował na politechnice, ale nagle studia przerwał. We Włocławku być może zostanie na zawsze. Interesuje się mediami, ale od strony technicznej; jak złamać kolumny gazetowe, jak przywrócić do życia uszkodzoną starą kamerę. Niespełna 30-letni Tomasz mieszka we Włocławku od urodzenia. Jest kapralem służby więziennej i młodszym wychowawcą w Zakładzie Karnym. Organizuje więźniom życie kulturalne. Rysiek, Piotr i jeszcze kilku mężczyzn czasowo przebywających we Włocławku pomogli Tomaszowi zrealizować pewien projekt artystyczno-historyczny, o którym nie tylko w kręgach penitencjarnych zrobiło się głośno. Lokalne media nazwały ten projekt wystawą o Holocauście, ale ekspozycja w sali gimnastycznej włocławskiego więzienia opowiada o zagładzie nie tylko Żydów. Dotyczy obozu śmierci w Auschwitz. Powrót w ciszy Wystawa jest czasowa. Kiedy jesienią zepsuje się pogoda, zostanie zdemontowana, bo zajmuje więzienną salę gimnastyczną. Wrócą tam z zewnętrznego boiska osadzeni uprawiający sport. Niektórzy trochę marudzili, kiedy salę wyłączono z normalnego użytkowania. Przestali po obejrzeniu ekspozycji. Wychowawca Tomasz mówi, że to było ekscytujące obserwować zachowanie więźniów, często, jak to się mówi, osobników spod ciemnej gwiazdy, kiedy wchodzili na teren wystawy. Początkowo rozgadani, dowcipkujący, trochę cyniczni. Potem milkli i poważnieli, niektórzy mieli w oczach łzy. Po przejściu całej ekspozycji wracali do swoich cel w całkowitej ciszy. Najpierw przejście wzdłuż długiego na osiem metrów baneru z setkami fotografii ofiar i oprawców. Zwiedzający wchodzą do pomieszczenia imitującego do złudzenia stary bydlęcy wagon kolejowy. W powietrzu unosi się zapach zatęchłego drewna. Słychać odgłos pociągu, gwizd i hamowanie na rampie. Dalej rozciągają się druty kolczaste, za którymi stoją manekiny w pasiakach, z ludzkimi wychudłymi twarzami. Obok napis „Block 216”, imitacja baraku obozowego. Słychać gniewne komendy po niemiecku i ciche modlitwy w kilku językach, także po polsku i żydowsku. Ekspozycję kończy mała sala kinowa, gdzie zwiedzający oglądają materiały filmowe nakręcone przez Rosjan podczas wyzwalania obozu. Eksponaty i film przyjechały z Muzeum Auschwitz-Birkenau, bo wystawa jest wspólnym przedsięwzięciem muzealników i okręgowego dyrektora służby więziennej w Bydgoszczy płk. Jacka Gościaka. Cała scenografia i efekty dźwiękowe to pomysł i dzieło osadzonych z Włocławka, głównie Ryśka, który jest malarzem amatorem. Nieprzypadkowo to właśnie we włocławskim zakładzie karnym pojawiła się ta niebanalna, jak na realia kryminału, ekspozycja. Po pierwsze, bo chciał tego dyrektor Marek Oppermann. Po drugie, bo od lat w tym więzieniu prowadzone są interesujące formy pracy nad socjalizacją osadzonych. Opisywaliśmy w POLITYCE (4/04), jak wiele lat temu wychowawca Ryszard stworzył z grupy skazanych za zabójstwa klub literacki „Bartnicka 10” (to adres tego więzienia). Wydawali „Gazetę Więzienną”, prowadzili własny radiowęzeł i przymierzali się do założenia telewizji. Dzisiaj telewizja już działa, a zajmujący się pionem kulturalnym młodszy wychowawca Tomasz, to syn emerytowanego już wychowawcy Ryszarda, twórcy klubu „Bartnicka 10”. Bohaterowie tamtego artykułu, zamknięci poeci, przysłali potem do redakcji list, który kończył się następująco: „Dobrze by było, żeby zastanowić się nad działaniami, które spowodują, żeby więzienie nie degradowało, ale wychowywało. To nie jest fikcja. Trzeba w to po prostu uwierzyć. My to zrobiliśmy”. Rysiek i Piotr, współautorzy wystawy o obozie zagłady, też odsiadują wyroki za zabójstwa i także starają się, aby więzienie ich nie zdegradowało. Mają świadomość, że popełniając zbrodnie, zdegradowali się już sami, teraz gra toczy się o odzyskanie własnych sumień. Mam jedną furtkę Piotr chce, aby wszystko było jasne. Mówi: – To ja jestem tym chłopakiem z Łodzi, który zabił taksówkarzy. Przed laty pisały o nim wszystkie gazety. Miał 23 lata, studiował, uważano go za spokojnego, choć zamkniętego w sobie. I nagle ruszyła lawina złych zdarzeń. Chciał zarobić, handlując narkotykami. Pożyczył 10 tys. zł od brata, zapłacił dilerowi, ale ten wystawił go do wiatru i zniknął z pieniędzmi. Piotr postanowił napaść na właściciela kantoru, bo zbliżał się termin zwrotu pożyczki. Na bazarze kupił broń. Do napadu potrzebował samochód. Wsiadł do taksówki. Co zaszło między nim a kierowcą, do końca nie jest jasne. Wiadomo jedynie, że jeździł potem po Łodzi taksówką marki Mercedes, wożąc w bagażniku ciało zastrzelonego pięcioma kulami taksówkarza. Podjechał pod kantor i zobaczył przed nim mężczyznę. Myślał, że to właściciel, podbiegł i z bliska oddał śmiertelny, jak się okazało, strzał. Pomylił się, ofiarą był przypadkowy przechodzień. Jego ciało wciągnął do samochodu i pojechał dalej. Na jednej z ulic mercedesa rozpoznał jadący wraz z żoną taksówkarz, kolega właściciela tego auta. Podbiegł do samochodu, próbował obezwładnić Piotra, ten sięgnął po broń i strzelił. Taksówkarz zmarł potem na rękach żony. Po tym rajdzie pełnym krwi Piotr się ukrywał. W swoim notesie napisał: „Jestem mordercą. Zabiłem troje niewinnych ludzi. (…) Mam jedną furtkę, nie wiem, czy za nią czeka mnie życie, czy śmierć. Kiedy będę martwy i ktoś będzie stawiał mi tablicę, nie chcę, żeby przez pomyłkę napisał o mnie: dobry człowiek”. Po kilkunastu dniach został schwytany. Prokuratorowi powiedział, iż żałuje, że nie ma już w kodeksie kary śmierci. Na sali sądowej adwokat bronił go, mówiąc o jego nietypowej osobowości i irracjonalnych zachowaniach. On sam w ostatnim słowie oświadczył: „Nie potrafię zrozumieć, dlaczego tak postąpiłem. Mam świadomość krzywdy, jaką wyrządziłem, i tragedii, którą spowodowałem. (…) Chciałbym w przyszłości zrekompensować zło, które wyrządziłem. Proszę o wyrok, który dawałby mi jakiekolwiek szanse”. Został skazany na dożywocie z możliwością wyjścia na wolność najwcześniej po 30 latach. W więzieniu sprawuje się bez zarzutu. Aktywnie uczestniczy w pracach grupy zajmującej się radiowęzłem i telewizją. Był jednym z