Co przyniesie obowiązkowa opłata za torebki foliowe

Tuwalu to maleńkie państwo na Oceanie Spokojnym. 9 koralowych atoli, 10 tys. mieszkańców, z których ponad połowa żyje na wysepce Funafuti, wąskim skrawku lądu o powierzchni 2,4 km kw. Ten raj na ziemi dosłownie tonie w śmieciach (tonie zresztą także w oceanie, na skutek efektu cieplarnianego – o szczycie klimatycznym w Bonn piszemy na s. 60). Od kiedy zaczęło importować konsumpcyjne dobra, nikt nie odbiera z wysepki opakowań, zepsutych urządzeń, zużytych baterii, plastikowych toreb i butelek. Jest tego ponad tysiąc metrów sześciennych rocznie. Wyspiarze budują dziś domy na kolejnych warstwach śmieci. Po koralowym raju nie ma już śladu. Tak jak Tuwalu wyglądałby dziś cały świat, gdybyśmy nie zagospodarowywali naszych śmieci. Polska od lat robiła wiele, by stać się lokalnym wariantem tego kraiku. Ale i cały świat produkuje śmieci na potęgę. Przez ostatnie 10 lat wytworzyliśmy więcej plastiku niż przez całe poprzednie stulecie. Jeden mieszkaniec Ziemi w ciągu roku zużywa i prawie od razu wyrzuca 136 kg tworzyw sztucznych i te liczby wciąż rosną. Choć kiedyś obywaliśmy się bez reklamówek, dziś każdy Europejczyk zużywa ich nawet 200 w ciągu roku. W Unii to około 100 mld torebek rocznie. A na świecie: trylion. Jedna torebka plastikowa służy nam średnio 12 minut, potem trafia do śmieci. Tam będzie się rozkładać przez jakieś 400 lat. 90 torebek na osobę Europa, próbując się opamiętać, nakazuje krajom członkowskim ograniczenie zużycia reklamówek. Do końca 2019 r. nie więcej niż 90 sztuk na osobę, do 2025 r. jeszcze mniej: maksymalnie 40. Ograniczeniami będą objęte lekkie plastikowe torby grubości poniżej 50 mikronów. Cieniutkie torebeczki (mniej niż 15 mikronów – te, które odwijamy z rolki w hipermarkecie i wrzucamy do nich np. warzywa lub pieczywo, tzw. zrywki) będą wyłączone z regulacji, pod warunkiem że ich stosowanie zapobiega marnowaniu żywności. Dyrektywa unijna dopuszcza albo całkowity zakaz jednorazówek, albo nałożenie opłat za ich używanie. Pomysł jest nienowy. W Irlandii taki podatek, obejmujący nawet reklamówki biodegradowalne, wszedł już w 2002 r. i sprzedaż foliówek spadła o prawie 95 proc. Z 328 sztuk do 18 na obywatela rocznie. Podobne opłaty obowiązują już w wielu europejskich krajach, w tym w Polsce, tyle że są raczej symboliczne. Z kolei Niemcy już w 1991 r. wprowadziły dla producentów plastikowych opakowań obowiązek ich utylizacji. Od 1 stycznia 2018 r. także w Polsce wejdzie w życie ustawa zakazująca sprzedawcom oferowania darmowych reklamówek. Za każdą trzeba będzie zapłacić znacznie więcej niż dotychczas. I jest to jedna z niewielu procedowanych dziś w Polsce ustaw, wokół której nie ma politycznego sporu co do jej zasadności. Jednak jak zwykle diabeł tkwi w szczegółach. Nowe prawo wprowadza dodatkową opłatę za lekką torbę z tworzywa sztucznego (tzw. opłata recyklingowa), która będzie doliczona do obowiązującej już ceny albo będzie podstawową opłatą, gdy sklep reklamówkę dawał dotąd za darmo. Spór toczył się o to, dokąd mają trafić te pieniądze. – Projekt przygotowany przez Ministerstwo Środowiska zakładał, że zasilą Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej – mówi poseł Stanisław Gawłowski z Platformy Obywatelskiej, były wiceminister środowiska. Tak się jednak nie stanie. Wicepremier i minister finansów Mateusz Morawiecki zgłosił na Radzie Ministrów wniosek, żeby pieniądze wpływały do budżetu państwa. W Irlandii dodatkowa opłata za plastikowe torby (22 centy za sztukę, ok. 1 zł) dofinansowuje badania i inicjatywy środowiskowe oraz gospodarkę odpadami. Polska opozycja obawia się, że pieniądze z plastiku, które połknie budżet, pójdą na rządowe projekty, niemające nic wspólnego z ochroną środowiska. Morawiecki zapowiedział wprawdzie, że zostaną przeznaczone np. na walkę ze smogiem, ale opozycja nie dowierza. – Odkąd powstał NFOŚiGW, nie zdarzyło się, żeby z budżetu państwa finansowano jakiekolwiek działania ekologiczne – mówi poseł Gawłowski. – Minister finansów traktuje tę opłatę jak kolejny instrument fiskalny, a Unia ma jasne stanowisko: to nie powinien być nowy podatek. Opozycja kwestionowała też maksymalną wysokość opłaty, jaką zapisano w ustawie. Rząd uparł się, żeby to było 1 zł. – Tak wysoka opłata może spowodować, że przestanie to być zachętą dla obywateli, a pojawią się czarnorynkowi producenci plastikowych torebek – mówi Gawłowski. – Po prostu będzie się opłacało w inny sposób wprowadzać je na rynek. Ale widać rządowi potrzebne są pieniądze, i to szybko, bo chociaż Unia dała nam czas do 2019 r., w Polsce ustawa wchodzi w życie od 1 stycznia 2018 r., nieomal z biegu, bo prezydent nawet nie zdążył jeszcze jej podpisać. O to, by nie czekać z wprowadzeniem opłat do 2019 r., tylko zrobić to od razu, także wnioskował wicepremier Morawiecki. Wpływy do budżetu z tytułu opłaty recyklingowej są szacowane na ponad miliard złotych. – A gdyby liczyć złotówkę za torebkę, to może być nawet 1,5 mld zł – mówi poseł Gawłowski. Europejskie 15 mln ton plastiku Problem plastiku jest tak poważny, że nikt nie kwestionuje samej idei ograniczania produkcji i użycia foliowych torebek. Tylko niewielka część (ok. 7 proc.) plastiku, który wyrzucamy, jest recyklingowana. Część zostaje spalona na paliwa RDF, część leży na ziemi lub w ziemi i się nie rozkłada. W Europie co roku ląduje na wysypiskach 15 mln ton plastiku. Każdego roku – jak szacują naukowcy – nawet 8 mln ton trafia do oceanów. Jak tak dalej pójdzie, w 2050 r. w morzach będzie więcej plastiku niż ryb (według Światowego Centrum Ekonomicznego). Już dziś po Oceanie Spokojnym od lat dryfuje Wielka Pacyficzna Plama Śmieci, o powierzchni dwukrotnie większej od terytorium Wielkiej Brytanii. Jej masa szacowana jest na 3,5 mln ton. 90 proc. z tego to rodzaj plastiku, który rozpada się na nierozkładalny pył, zatem plama jest czymś w rodzaju gęstej zawiesiny. Odpadów, głównie plastikowych, dryfujących swobodnie po powierzchni mórz i oceanów, jest znacznie więcej. Uczeni oceniają, że na powierzchni północnego Pacyfiku unosi się ok. 100 mln ton plastiku. To samo dotyczy innych mórz. Około 70 proc. wszystkich śmieci w Morzu Bałtyckim to tworzywa sztuczne. Ze skali problemu zaczynają sobie zdawać sprawę już nie tylko ekolodzy i Parlament Europejski. Powstał projekt Ocean Cleanup, w ramach którego na oceanie rozmieszczone zostaną specjalne instalacje, które wychwycą plastik i pozwolą chociaż trochę posprzątać wodny śmietnik. Jednak tego, co już leży na dnie na wielkich głębokościach, czyli większości plastiku, nie da się usunąć. Film, nakręcony przez bezzałogowy, zdalnie sterowany podwodny wehikuł, pokazuje, jak wygląda dno oceanu na 2,5 tys. m: tony odpadów zniesione do oceanicznych rowów przez wiry. Część tych złogów – plastikowe beczki, opony, butelki – po wielu latach rozpadnie się na niewidoczne drobiny, które zostaną zjedzone przez zwierzęta morskie.