Katalonia - nowe państwo w Europie?

Przebrany za Mojżesza polityk stoi na środku swojego gabinetu i wzrokiem hipnotyzuje akwarium. Co robisz? – pyta go partyjny kolega. Chcę sprawić, by wody się rozstąpiły – odpowiada polityk. Tak prezydenta Katalonii Artura Masa sportretowali autorzy popularnego programu satyrycznego „Polònia” w regionalnej telewizji. Jego nazwa pochodzi od hiszpańskiego polacos (Polacy), jak w Hiszpanii pogardliwie nazywani są Katalończycy, którzy według współobywateli mówią dziwnym i niezrozumiałym językiem. Akurat żart z katalońskiego prezydenta był jednak dla wszystkich zrozumiały – polityk, o którym jeszcze dwa miesiące temu mówiło się, że przejdzie do historii jako autor najgłębszych w Hiszpanii cięć w służbie zdrowia i edukacji, teraz chce zostać wybawicielem Katalonii, którą poprowadzi do niepodległości. Już 25 listopada, w dniu wyborów do regionalnego parlamentu, okaże się, czy Katalończycy widzą w Arturze Masie swojego Mojżesza, czy tylko politycznego oportunistę. I czy naprawdę chcą powiedzieć Hiszpanii adiós. Czego chcemy? Nowego kraju Europy! Czego żądamy? Niepodległej Katalonii! – skandowało 11 września na ulicach Barcelony 1,5 mln ludzi, czyli około 20 proc. wszystkich mieszkańców prowincji. Tłum był bardzo różnorodny – na ulice wyszły zbuntowane nastolatki z dredami, rodziny z dziećmi, emeryci, imigranci, naukowcy i politycy. Wszystkich połączyła frustracja długotrwałym kryzysem gospodarczym. I pragnienie zmian. Zaraz po marszu wydarzenia w Katalonii przyspieszyły. Wywodzący się z partii umiarkowanych nacjonalistów Convèrgencia i Unió (CiU) Artur Mas postawił rządowi w Madrycie ultimatum: nowy, „bardziej sprawiedliwy” system opodatkowania autonomicznej Katalonii albo – cytując słynnego katalońskiego poetę Joana Maragalla – adéu, Espanya. Madryt zdecydowanie odmówił, ale Katalończycy okrzyknęli Masa bohaterem. Decyzja należy do narodu – ogłosił kilka dni później i zwołał na 25 listopada przyspieszone wybory do regionalnego parlamentu. Zapowiedział, że jeśli w nich wygra, w ciągu czterech lat zwoła referendum w sprawie samostanowienia Katalonii. Przeprawa przez pustynię Mas mówi o sobie, że zna tylko gorzkie zwycięstwa. Zahartowały go polityczne porażki – do fotela prezydenta Katalonii przymierzał się trzykrotnie, ale mimo że w 2003 i 2006 r. jego partia zdobyła najwięcej głosów, po władzę sięgnęły trzy opozycyjne ugrupowania. Mówi o tych latach jako o swojej prywatnej przeprawie przez pustynię, dzięki której odebrał lekcję politycznej pokory. Dlatego dzisiaj wie, co robi. W przedsiębiorczej i twardo stąpającej po ziemi Katalonii, w której jeszcze kilka lat temu opowiadanie się za niepodległością było opcją raczej ekscentryczną, ideę referendum w tej sprawie popiera już 70 proc. mieszkańców, a samej niepodległości chce ponad 50 proc. z nich. Zmianę nastawienia widać gołym okiem: na katalońskich balkonach zaroiło się od flag w złoto-czerwone pasy, o niepodległości dyskutuje się w knajpach i na targach. Biskup pomocniczy Barcelony zadeklarował niedawno, że jeśli naród wybierze niepodległość, kataloński Kościół będzie stał u jego boku. Katalonia posiada odrębny język, mity narodowe, własnych geniuszy (z wielkim architektem Antonim Gaudím na czele) i 25 proc. hiszpańskiego przemysłu. Już nie raz było jej w Hiszpanii niewygodnie. Jednak u Katalończyków – oprócz nieudanego zrywu w 1934 r. – nad pragnieniem niepodległości zawsze ostatecznie triumfowała pragmatyczna skłonność do paktów. Według nich obecny pakt z Madrytem jest jednak szczególnie niesprawiedliwy.   Fabryka Hiszpanii Katalonia, której gospodarka jest niemal tak duża, jak portugalska, nazywana jest fabryką Hiszpanii. Ale mimo że wytwarza 20 proc. hiszpańskiego PKB, należy do najbardziej zadłużonych regionów kraju. Tego lata regionalny rząd Masa musiał prosić Madryt o pomoc finansową, między innymi po to, by móc zapłacić pensje urzędnikom. Katalończycy skarżą się, że winę za ten stan ponosi „wyzysk podatkowy” ze strony Hiszpanii. Argumentują, że na każde euro, które wpłacają do centralnej kasy, 43 centy wydawane są poza terytorium Katalonii. Mówią też o niedoinwestowanej przez państwo infrastrukturze: sypiącej się kolei, lotnisku zbyt małym jak na potrzeby biznesu, płatnych – w przeciwieństwie do reszty Hiszpanii – autostradach. Na wzór Kraju Basków kierowany przez Masa rząd Katalonii domaga się od Madrytu paktu fiskalnego, dzięki któremu sam będzie zbierać podatki i dopiero ich część trafi do Madrytu. Takie ekonomiczne argumenty za niepodległością przemawiają do wyobraźni – aż 22 proc. mieszkańców Katalonii jest bezrobotnych, choć to i tak poniżej hiszpańskiej średniej (25 proc.). Dlatego w Katalonii nie da się już oddzielić tendencji separatystycznych od kryzysu. Obecne napięcie na linii Madryt–Barcelona to przejaw narastających od dawna nieporozumień. Katalończycy czują się w Hiszpanii niechciani, a reszta współobywateli ma ich za egoistów. „La Vanguardia”, konserwatywny kataloński dziennik, napisał kilka tygodni temu: „Nasz independentyzm to nie moda ani sytuacyjny resentyment. Gotował się na wolnym ogniu od dawna”. Salvador Cardús, profesor socjologii z Uniwersytetu Autonomicznego w Barcelonie, przekonuje, że niepodległościowa lawina zaczęła się rozpędzać już w 2009 r. – To był dyskretny ruch. Według obliczeń, które prowadzimy na uniwersytecie, w ciągu jednego roku zorganizowano 3,5 tys. niepodległościowych spotkań. Potem w latach 2009–11 w wielu miastach Katalonii odbyły się oddolnie organizowane, niewiążące minireferenda w sprawie niepodległości. 1,5 mln barcelończyków na wrześniowej manifestacji to konsekwencja procesu, który trwa w Katalonii od kilku lat. Katalonia - członek UE? Czując nastrój ulicy Mas podjął decyzję o zwołaniu wcześniejszych wyborów lokalnych i być może tak pchnął Katalonię ku niepodległości. A jeszcze kilka miesięcy temu nikt się nie spodziewał, że polityk, który mówił o sobie „urzędnik, nie wizjoner”, zostanie kandydatem na katalońskiego Mojżesza. Na swojego następcę namaścił go wielki kataloński nacjonalista Jordi Pujol, który przez 23 lata sprawował funkcję regionalnego prezydenta. Za jego rządów Katalonia wprowadziła radykalny program „normalizacji” katalońskiego, który stał się wówczas językiem nauczania. Ale nawet Pujol do niepodległości podchodził z dystansem, mówił: nie czas na to. Jego uczeń już kilka lat temu bezbłędnie wyczuł zmianę klimatu i poszedł o krok dalej. Mas wciąż jest jednak ostrożny. W popularnym programie „Salvados” odpytujący go Jordi Evolé ironizował, że – jak każdy przywódca – również prezydent Katalonii ma swoje słowo tabu. Były socjalistyczny premier Hiszpanii José Luis Rodriguez Zapatero przez długi czas nie chciał wypowiedzieć słowa „kryzys”, a obecny premier Mariano Rajoy wzbrania się przed „ratunkiem” (finansowym, z Unii). Masowi, który nie chce wystraszyć mniej radykalnych Katalończyków, przez gardło nie przechodzi słowo „niepodległość”. Twierdzi, że taka w dawnym stylu już nie istnieje, i zapowiada, że chce powierzyć niezależną Katalonię opiece Unii Europejskiej. Zamiast o niepodległym państwie, w swoim programie wyborczym mówi o „pełnoprawnym członkostwie Katalonii w UE w 2020 r.”. 7 listopada pojawił się nawet w Brukseli i zażądał od Komisji Europejskiej jasnej odpowiedzi na pytanie, czy niepodległa Katalonia stanie się automatycznie członkiem Unii. Postawił Komisję pod ścianą, bo jeśli ta odpowie twierdząco, narazi się Madrytowi, jeśli odrzuci taki pomysł, z góry przekreśli prawo Katalończyków do samostanowienia. Według wielu obserwatorów, Mas zachował się w Brukseli jak wytrawny szachista – jego rywal na pewno straci figurę, może tylko wybrać któr