Radzieckie przezwisko Margaret Thatcher

Niektórzy wybitni liderzy kończą marnie. Margaret Thatcher została odsunięta od władzy, gdy jej partyjne otoczenie spanikowało, że idzie klęska wyborcza. Thatcher miała nadal poparcie w elektoracie i wśród lokalnych działaczy Partii Konserwatywnej, ale zaczęła je tracić w elicie własnej partii. Popełniła błąd polityka o ciągotach populistycznych: skoro ludzie mnie wciąż kochają, jestem bezpieczna. Tymczasem wśród konserwatystów w Izbie Gmin trwały przymiarki do zmiany lidera partii. Przegrane (z liberałami) wybory uzupełniające w okręgu uważanym za murowanie konserwatywny kierownictwo partii odebrało jako kolejny poważny sygnał ostrzegawczy. Tak naprawdę jednak chodziło o eurosceptycyzm pani premier, który kierownictwu konserwatystów wydawał się zbyt obsesyjny. Do tego dochodziła zakończona niemal buntem społecznym próba wprowadzenia nowego podatku pogłównego od nieruchomości. Gdy w listopadzie 1990 r. doszło do wyborów na lidera konserwatystów, rękawicę premier Thatcher rzucił przywódca wewnętrznej opozycji Michael Heseltine. Lubiany, medialny, z dużym doświadczeniem politycznym, nie zasypiał gruszek w popiele, lobbując w kole parlamentarnym na rzecz odsunięcia Thatcher na boczny tor. Kiedy Margaret się zorientowała, że w parlamencie coś jest nie tak, było za późno. Heseltine zdobył aż 40 proc. głosów, co stawiało pod znakiem zapytania jej zwycięstwo w drugiej rundzie. Wtedy postanowiła wysondować swój rząd, co dalej. Minister za ministrem deklarował, że osobiście głosowałby na nią, ale to nie znaczy, że tak samo postąpią wszyscy uczestnicy konwencji partyjnej. Moment porażki Thatcher zrozumiała w lot, że jest po wszystkim. Wycofała się z rywalizacji, a tym samym z funkcji premiera. Pełniła ją przez ponad 11 lat od 1979 r. Uniknęła upokorzenia, jakim byłaby przegrana we własnej partii, ale gdy wsiadała do limuzyny odwożącej ją ostatni raz spod siedziby premierów brytyjskich, miała łzy w oczach. „Demokracja nie ma szacunku dla osób” – skomentuje to później. „Przekonała się na własnym przykładzie, że premier Wielkiej Brytanii może jeść kolację z królowymi lub tańczyć z prezydentami, ale jej los polityczny jest w rękach najbliższych jej współpracowników” – pisał wybitny publicysta Jeremy Paxman. Warto przypomnieć ten finał jej kariery jako memento także naszym politykom. Wielu z nich składa jej hołdy ponad podziałami partyjnymi. Niektóre wpadają w ton egzaltacji z czasów żałoby po Janie Pawle II. Thatcher, jak wielu polskich polityków, pochodziła z bogobojnego drobnomieszczaństwa. Należała do pokolenia pamiętającego okropności i wyrzeczenia wojny z Hitlerem oraz traumę zimnej wojny. Wiedziała, co dla Polaków znaczyło słowo Katyń. Jako premier popierała politycznie Solidarność, zwłaszcza w okresie stanu wojennego. Jej poparcie służyło polskim dążeniom niepodległościowym, ale było przede wszystkim marginesem większego planu politycznego, polegającego na osłabianiu bloku radzieckiego. Ten plan nazywano rewolucją konserwatywną, a jego głównymi aktorami byli prezydent Ronald Reagan, Jan Paweł II i premier Thatcher. To nie była doktryna, raczej zespół intuicji i idei przekuwanych na konkretne działania polityczne i militarne. Wersję brytyjską krytycy przezwali złośliwie thatcheryzmem. Streszczano go jako mieszankę niezachwianej wiary w lepszość kapitalizmu i w mądrość niewidzialnej ręki rynku z gorąco manifestowanym patriotyzmem, pryncypialnym antykomunizmem i żarliwym chrześcijaństwem. Później termin przyswoili entuzjaści pani Thatcher i zaczął żyć własnym życiem. Podobnie było z żelazną damą. Przezwisko pochodziło z propagandy radzieckiej. Miało dyskredytować antyradziecki sojusz jastrzębi Reagana i właśnie Thatcher. To, co miało być kalumnią przedstawiającą Thatcher jako militarystkę, spodobało się samej pani premier i jej otoczeniu. Odtąd zaczęło funkcjonować w propagandzie brytyjskiej na pohybel czerwonym. Miłość do Polski Gdy w 1988 r. Thatcher witała się czule w Gdańsku z Lechem Wałęsą, to był on dla niej mniej przywódcą związkowym – bo przecież zniszczyła u siebie potęgę związków zawodowych – a bardziej liderem antykomunistycznej irredenty. Był jej potrzebny jako ktoś, kto obnażał niewydolność socjalizmu w wydaniu wschodnioeuropejskim. Przymykała oczy na solidarnościowe hasła „Socjalizm tak, wypaczenia nie”. Gdy składała kwiaty na grobie ks. Jerzego Popiełuszki, czyniła to i jako osoba wierząca, i jako polityk. Jej gest oznaczał poparcie wartości chrześcijańskich. Wierzyła, że są one trwalszym spoiwem Europy niż traktat z Maastricht. Jest jakiś grymas historii w tym, że z tego powodu smucił się jej śmiercią papież Franciszek. Argentyńczyk Bergoglio przymknął przy tym oczy na fakt, że ta chrześcijanka wydała rozkaz wojny z jego krajem. W wojnie o Falklandy zginęło po obu stronach ponad tysiąc żołnierzy. Tak więc miłość Thatcher do Polski i Solidarności była kontrolowana, podobnie jak do reformisty Gorbaczowa i jak jej kurtuazja wobec gen. Jaruzelskiego, odkąd poparł on zmiany ustrojowe wynegocjowane przy Okrągłym Stole. W Polsce ta ostrożna miłość została odwzajemniona z nawiązką, dawniej i po śmierci Margaret Thatcher. Widać to po nekrologach w prasie, po wypowiedziach polityków i publicystów, zwłaszcza obecnej prawicy. Układają się one w jakiś chór polskich sierot po thatcheryzmie. Dziś ich idolem jest Viktor Orbán. Jedno łączy z nim Thatcher. Mniej niż ideologia interesowała ją władza. Tu rzeczywiście może być przedmiotem politycznego pożądania obecnej prawicy polskiej jako wzór skuteczności. Potrafiła wyczuwać nastroje społeczne, wygrywać kolejne wybory pod prostymi hasłami. Ale każdy jej sukces oznaczał życiową przegraną pewnej części społeczeństwa brytyjskiego. Nie wszyscy byli zachwyceni „regresywną modernizacją”, czyli gruntowną odnową kapitalizmu brytyjskiego w konserwatywnym staroświeckim przebraniu. Nie wszyscy też zgadzali się, że sukcesy Thatcher były wynikiem słabości brytyjskiej lewicy. Lewicowy historyk Eric Hobsbawm uważał, że było wręcz przeciwnie: thatcheryzm dlatego tak zaciekle zwalczał socjalizm brytyjski, bo dostrzegał jego wielkie osiągnięcia społeczne. Te radykalne różnice oceny Thatcher widać w tych dniach na samych Wyspach, gdzie jedni składali bukiety pod jej domem w luksusowej dzielnicy Londynu, a inni na wieść o jej śmierci tańczyli na ulicach miast dotkniętych skutkami jej reform. Dama z torebką Polityczne miłości Thatcher były zawsze wpisane w interesy brytyjskie, tak jak je definiowała ona, jej doradcy i ministrowie. Dlatego ociągała się ze zgodą na zjednoczenie Niemiec, choć likwidowało ono jałtańsko-poczdamski podział Europy. Dlatego w 1982 r. wysłała flotę wojenną na Falklandy, choć ekipa Reagana była podzielona w kwestii użycia siły. Za to w Anglii (choć niekoniecznie w innych częściach Zjednoczonego Królestwa) wywołało ono patriotyczną euforię. Z podobnym uporem forsowała twardy kurs wobec IRA w Irlandii Północnej, choć zarazem zgodziła się, by Republika Irlandzka miała pewien głos w sprawach brytyjskiej części Zielonej Wyspy. Dama z torebką, którą potrafiła walić w stół w Brukseli, domagając się upustu we wpłatach do wspólnego europejskiego budżetu, była w tym przede wszystkim bardzo angielska. Jej eurosceptycyzm był anglocentryczny. Pamiętajmy, że Szkoci i Walijczycy nie są tak niechętni Europie jak Anglicy, i to często ponad podziałami klasowymi czy partyjnymi. Andrew Marr, gwiazda publicystyki brytyjskiej, zaliczył Margaret Thatcher do dzieci lat 60... XIX w. Ta złośliwość odnosi się do jej poglądów obyczajowych, do staro