Bunt niektórych Turków

Piątek w nocy, 7 czerwca. Na wiadukcie koło stadionu drużyny Beşiktaş, zaraz za wypalonymi szkieletami trzech miejskich autobusów, fala młodych ludzi usiłuje przedostać się do sąsiedniej dzielnicy Stambułu – na odsiecz innym protestującym. Nacierają na szpalery policji, rozbijając się o armatki wodne i kłęby gazu łzawiącego. Krztuszą się, zawracają i znów zwierają szeregi. Niektórzy, nagradzani przy każdej okazji oklaskami przyjaciół, przerzucają dymiące ładunki gazowe przez mury stadionu, inni wyrywają z ziemi znaki drogowe i billboardy, ustawiają z nich barykady. Od czasu do czasu protestujący tworzą szpaler, by móc ewakuować rannych. 800 m dalej, na placu Taksim ludzie nerwowo wyczekują kolejnego szturmu policji. Wśród nich stoi brodaty, lekko łysiejący młody mężczyzna, ubrany w dżinsy i szary skafander. Stoi wpatrzony w płomienie, wśród których dogorywa zaparkowany obok samochód, i odpala papieros od papierosa. Przedstawił się jako Onur Yusufoglu, student filozofii, perkusista w rockowej kapeli i pesymista. Pesymizmu – życiowego i filozoficznego – nauczył go Platon, któremu Onur poświęcił pracę magisterską zatytułowaną „Rozbieżność między byciem i stawaniem się na podstawie dialogu »Teajtet«”, czyli dialog traktujący o sposobach zdobywania wiedzy. Onur oszczędza bardziej szczegółowego opisu. Powiedział tylko: – Platon nauczył mnie, że większość ludzi pojmuje rzeczywistość tylko częściowo, nie dostrzegając sedna problemów, które ich otaczają. Ostatnio Onur martwił się, że to, co mówi Platon, doskonale odzwierciedla jego własne obserwacje rówieśników, wśród których panuje niemoc, ignorancja i zobojętnienie wobec autorytarnych zapędów premiera Recepa Tayyipa Erdoğana. – Przez ostatnie parę lat nikt nic nie robił, nikt nic nie mówił – przyznaje. A było i jest przeciw czemu protestować. Cenzura, korupcja, zastraszanie dziennikarzy, postępująca islamizacja kraju, polityka wobec sąsiedniej Syrii – to wszystko według Onura powinno budzić wśród Turków sprzeciw. Tyle że dotąd nie można było dostrzec, jak wielki był jego potencjał. Do dziś. Protesty przeciwko Erdoğanowi, które trwają już prawie od dwóch tygodni, ogarnęły największe miasta Turcji i częściowo wyleczyły Onura z pesymizmu. – Okazało się, że ludzie nie są aż tak nieświadomi i obojętni, jak podejrzewałem – skonstatował, zapalając kolejnego papierosa. – Okazało się, że są już zbyt dojrzali, by ich przywódcy wmawiali im, ile mają mieć dzieci, co mają pić, jakie gazety czytać i co oglądać w telewizji. Mają dosyć premiera, który pakuje się w ich życie prywatne. Nie chcą, aby ktoś miał myśleć i decydować za nich. Nieopodal przebiegła właśnie kolejna grupa młodych ludzi niosących na ramionach rannego kolegę. Ze spalonego doszczętnie samochodu wydobywały się już jedynie ogromne kłęby brunatnego dymu. Kolejna noc protestów i walk ulicznych dobiegała powoli końca. Potrzebny jest dialog  Pod koniec maja garstka tureckich działaczy rozpoczęła okupację parku Gezi w centrum Stambułu, mieście, które przez pazerność deweloperów jest stopniowo pozbawiane ostatnich resztek zieleni. Gezi miał paść kolejną ofiarą buldożerów: sam Erdoğan wymyślił sobie, że na miejscu parku ma powstać nowe muzeum i galeria handlowa, mimo że Stambuł ma ich już około 90, czyli parokrotnie więcej niż Nowy Jork. Wczesnym rankiem 1 czerwca policja wtargnęła do parku, pałując i gazując protestujących, paląc ich namioty i pozostawiając po sobie dziesiątki rannych.   Tego, co nastąpiło później, nie spodziewał się nikt, a na pewno nie premier. Zdjęcia pobitych i zakrwawionych młodych ludzi za pośrednictwem Internetu błyskawicznie obiegły cały kraj. Zmobilizowały setki tysięcy Turków, by wyjść na ulice i zażądać zaprzestania akcji policyjnych, wstrzymania rozbiórki parku oraz – najbardziej zuchwale – odejścia Erdoğana. Protesty połączyły ugrupowania, które nie miały ze sobą wiele wspólnego, a które nierzadko wręcz skakały sobie do gardeł. W parku Gezi i po sąsiadującym z nim placu Taksim socjaliści maszerowali ramię w ramię z japiszonami, Kurdowie z Kemalistami, a ultranacjonaliści z Alewitami. Ultrasi największych drużyn piłkarskich Stambułu pozowali razem do zdjęć. W pierwszym dniu manifestacji na jednej z uliczek przy Taksim spotkałem Şevval Kılıç, znaną działaczkę tureckiego ruchu LGBT. Kılıç, która jest transseksualistką, była zachwycona atmosferą protestów w Gezi. – Moja mama wydzwania do mnie na okrągło i mówi, że strasznie się o mnie boi. A ja jej powtarzam, że jako kobieta trans czuję się na ulicy lepiej i bezpieczniej niż kiedykolwiek przedtem – opowiada Kılıç. – Wszyscy wiedzą, kim jestem, ale nikt sobie z tego nic nie robi. To, co nas zjednoczyło, jest o niebo ważniejsze niż to, co nas dzieli. Siedzimy w parku z nacjonalistami i Kurdami do piątej nad ranem, wrzeszczymy, śpiewamy i pijemy piwo. Czegoś takiego w tym kraju jeszcze nigdy nie doświadczyłam. O ile demonstracje wokół parku Gezi i reakcja policji wywołały pierwszą falę protestów, to drugą wywołał sam Erdoğan. – Uparł się, przez co udało mu się zjednoczyć przeciwko sobie praktycznie całą opozycję – mówi Kılıç. Premier wciąż liczy na swoją popularność wśród muzułmańskich konserwatystów, którzy stanowią jego najwierniejszy i najliczebniejszy elektorat – wciąż brakuje ich wśród demonstrujących. Dlatego Erdoğan nie robi nic, by uspokoić nastroje w kraju. Ignorując skalę niezadowolenia, wyzywa protestujących od „szabrowników”, „włóczęg” i „marginesu”. Chwali się, że jeśli im udało się zebrać 100 tys. ludzi, to on zbierze milion. Ma rację. Na wiece, które zaczął teraz organizować – by uprzytomnić przeciwnikom, że mają do czynienia z przywódcą, który wygrał trzy wybory z kolei – przychodzą tłumy jego zwolenników. Jednak żaden z doradców premiera nie miał odwagi wyjaśnić mu, że nie tędy droga. Erdoğan nie uniknie bowiem społecznego rozłamu, prężąc muskuły przed własnym elektoratem, jednocześnie atakując protestujących. Potrzebny jest dialog, w którym władza musiałaby pójść na kompromis w tych kwestiach, które w ostatnich latach najbardziej zbulwersowały przeciwników rządu, jak na przykład ograniczenie sprzedaży alkoholu. Podczas swojej pierwszej kadencji, gdy relacje z Unią Europejską układały się w miarę dobrze, Erdoğan przeforsował wiele przełomowych reform, które wzmocniły turecką demokrację i pozwoliły zbudować społeczne porozumienie. Jednak z chlubnym wyjątkiem polityki wobec Kurdów, która niedawno przyniosła zawieszenie broni z rebeliantami Partii Pracujących Kurdystanu, reformy ustały prawie natychmiast w 2005 r., po rozpoczęciu negocjacji z UE w sprawie członkostwa. Sam Erdoğan skupił się na umacnianiu własnej władzy i rozprawianiu się z przeciwnikami – w wojsku, w prasie i w instytucjach państwowych. Protesty, które przetaczają się dziś przez całą Turcję, teoretycznie nie miały prawa się zdarzyć w takim kraju. Turecka gospodarka rosła na przestrzeni ostatnich 10 lat o prawie 5 proc. rocznie, partia rządząca cieszy się wciąż poparciem mniej więcej połowy elektoratu, a sam kraj może się pochwalić mianem najbardziej rozwiniętej demokracji wśród swoich bliskowschodnich sąsiadów. Premier Erdoğan zgromadził jednak w swoich rękach tyle władzy, że od kilku lat próbuje przekształcać całe społeczeństwo na własną modłę. Dlatego demonstracje, zwłaszcza wśród lewicowej młodzieży, były nieuniknione.   Do dziś fala protestów nie ustąpi