Chilijscy oburzeni dorośli do polityki

Spójrzcie tylko, państwo, na nich. Filmowe gwiazdy. Ten Giorgio to jakiś DiCaprio. A Camila? Reporter „New York Timesa” opisał ją jako piękność z obrazów Botticellego. No, może jest szczegół, który odróżnia ją od kobiet z płócien florenckiego mistrza: kolczyk w nosie. A Karol? Dysputy, która z towarzyszek bardziej oszołamia urodą, nie mają końca (obie należą do Komunistycznej Partii Chile). Ale uwaga! W tym pokoleniu za aluzje w duchu maczyzmu – do wieku, urody, płci – można oberwać drwiną albo morderczą polemiką. Nie oszukujmy się: w demokracji telewizyjnej, a w takiej żyjemy, dobry wygląd nie szkodzi. W tym chilijskim przypadku zachwyt urodą to nie obciach, bo wszyscy wiedzą, że wygląd to tylko sympatyczny bonus: liczy się polityczne meritum. Camilę Chilijczycy wybrali na Człowieka 2011 r.; znalazła się na okładkach zachodnich magazynów jako twarz Oburzonych na świecie. Nic dziwnego: ona, Giorgio, Karol i tysiące studentów wywrócili Chile, a dokładniej chilijskie myślenie, do góry nogami. Jeszcze tamtego roku na hasło „bezpłatnej edukacji” nawet politycy z centrolewicy odpowiadali pukaniem się w czoło. Bo przecież świat urządzony jest tak – a na pewno tak urządzone jest Chile przez Augusto Pinocheta i Chicago Boys, liberalnych uczniów Miltona Friedmana – że płaci się za wszystko; nawet za przejazd byle jaką drogą w interiorze. Dziś większość polityków, także z prawicy, prześciga się w obietnicach, kto sprawi, że edukacja będzie „jeszcze bardziej” bezpłatna. Ale – znowu – uwaga! Na razie to słowa. W praktyce jeszcze nic się nie zmieniło, a tymczasem tych troje muszkieterów (jest i czwarty – Gabriel Boric), którzy pyskowali władzy na ulicach, przechodzi na ciemną stronę mocy – zasiada w parlamentarnych fotelach i ma wspierać startujący w tym tygodniu nowy rząd Michelle Bachelet. Tak, tak, tej samej Bachelet, która za swojego pierwszego rządu (2005–10) rozpędziła za pomocą pałek protesty licealistów, ochrzczone „rewoltą pingwinów”. Która nie zrobiła nic, żeby dzieciom w biednych dzielnicach przez dziurawy dach nie lał się deszcz do klasy. Ta sama Bachelet, od której Camila, Karol i Giorgio odcinali się za zdradę ideałów. I której poprzedni rząd Chicago Boys chwalili za to, że nikt tak pięknie nie wcielał w życie ich wolnorynkowych idei; nawet Pinochet. Nic dziwnego, że Melissa, która zajęła miejsce Camili – jako szefowa najpotężniejszego związku studentów – zapowiada burzliwe przywitanie nowego rządu. A potem gorące miesiące – aż ktoś kiwnie palcem w sprawie reformy edukacji. Dawne towarzyszki po przeciwnych stronach barykady? Buntownicy w beretach z wizerunkiem Che sprzedali duszę diabłu-systemowi? A może naiwni dali się wpuścić w maliny? Nie tak szybko. Camila Jak się ma 25 lat i śpiewają o człowieku ballady, woda sodowa może uderzyć do głowy. Ale w rozmowie z Camilą nie ma śladu bąbelków wody sodowej. Mówi pewnie, lecz bez gwiazdorskiej arogancji. Gdy nie ma przemyślanej odpowiedzi, myśli na głos i z pełną wdzięku niepewnością szuka konkluzji. Na tę niepewność Camili zwraca uwagę jej mama Mariela Dowling, która podczas wywiadu niańczy półtoramiesięczną Adelę (Camila urodziła przed końcówką kampanii). Według mamy Camila zawsze była małomówna i nieśmiała. – Nie zapowiadała się na buntowniczkę – mówi o córce, która postawiła na nogi całe Chile. Giorgio i Karol Protesty w Chile, które wybuchły mniej więcej wtedy, gdy zbuntowani na ulicach Tunisu i Kairu przepędzali swoich dyktatorów, przekroczyły granice klas i pokoleń. Prym wiedli młodzi, nie zawsze ubodzy. Giorgio Jackson wychował się w Providencii, bogatej dzielnicy (wyraźnie nie lubi się o tym rozwodzić), i gdyby nie otwarte szeroko oczy – ktoś inny nazwie to wrażliwością – ten kujon, za jakiego uchodził przez większość studiów na ultrakonserwatywnym Uniwersytecie Katolickim, nigdy by się nie zaplątał w politykę. Po studiach informatycznych poszedłby pewnie do korporacji, a tak rozprawia przy lunchu o tym, że indywidualizm niszczy braterstwo, a egoizm – ideę równości. Do kongresu wszedł z dzielnicy o nazwie Brazylia, gdzie prócz odnowionych ulic, uroczego skweru z palmami i muralami, wiele budynków się sypie, a i na portfel trzeba uważać. Ta dzielnica jest jak Chile: olśniewająca fasada, która skrywa fuszerkę w środku. – A wiesz, że ludzie na świecie uważają Chile za wzór udanego rozwoju biednego kiedyś kraju? – pytam. – Dane makroekonomiczne są imponujące, ale nie ukazują, że jedna trzecia tortu należy do 1 proc. najbogatszych. To najbardziej nierówne społeczeństwo na świecie! Tego dnia ulice Santiago cuchną jak rzadko kiedy. Wokół piętrzą się worki ze śmieciami, bo strajkują służby miejskie. – Chodzi nie tylko o płace, także o ubezpieczenia, stabilność umów o pracę. Jest co robić w tym kraju – mówi Giorgio. Karol Cariola, do niedawna studentka położnictwa, zauważyła to wcześniej, bo w jej dzielnicy Peńalolén bieda była tuż za rogiem. Rodzicom Karol, fryzjerce i księgowemu, wiodło się jako tako, ale wystarczyło wyjść na ulice, żeby zobaczyć np. dzieci, które nie dojadają, i ludzi, dla których każdy dzień to walka o przetrwanie. Peńalolén doskonale też unaocznia klasowe podziały: co ulica, to inna klasa. Gorączka rewolucyjna, która wyniosła Karol na liderkę studentów, narastała od lat i zaczęła się od pingwinów, jak nazwano protestujących licealistów z powodu ich biało-czarnych mundurków szkolnych. Pingwiny sparaliżowały Chile w 2006 i 2007 r., domagały się bezpłatnej nauki i doinwestowania szkół (Karol zaczynała już studia). Rząd Bachelet spacyfikował rewoltę, ale pingwiny nie odleciały (one zresztą nie latają). Dorosły i przeniosły rewolucyjny płomień na uczelnie. Chilijska wiosna wybuchła w marcu 2011 r. Camila Protesty studentów, a potem innych grup, które przetoczyły się przez Chile w 2011 i 2012 r., były jak walka karnawału z postem. Oto tłum młodych zbiera się przed pałacem prezydenckim La Moneda na besatón – maraton pocałunków. Tysiące par całuje się przez 30 minut, tj. 1800 sekund, co ma symbolizować, że 1,8 mld dol. miałoby kosztować sfinansowanie ­publicznej edukacji. Innym razem idą w karnawałowym pochodzie – są maski anonymous i parodiujące ­chilijskich polityków. Policja – a właściwie prawicowy rząd, który ją wysłał na ulice – nie ma jednak poczucia humoru. Pretekstem do wyciąg­nięcia pałek na studentów są encapuchados, zamaskowani demonstranci, którzy rzucają koktajlami Mołotowa. Liderzy studentów odcinają się od przemocy, uważają, że niektórzy encapuchados to policyjni prowokatorzy. Policja używa gazów – innych niż tylko łzawiące. Ich żrące właściwości dokuczają przez kilka dni. To moment Camili, która przewodzi związkowi studentów Uniwersytetu Chilijskiego i wyrasta na gwiazdę ruchu. W polemikach z politykami nie daje się zagadać ani speszyć. Gazety i telewizje ukazują ją jako czerwoną smarkulę, a ruch studencki jako chuliganów i radykałów. Gdy Camila jedzie dodać otuchy strajkującym robotnikom, niektórzy komentatorzy sugerują, że robi to dla fotki w gazecie i migawki w TV. To przykre, ale daje się na to machnąć ręką. Na pogróżki śmierci – już nie. Pewna funkcjonariuszka rządu pisze na Twitterze słowa, które Chile zna z innych czasów: „Zabić sukę, a sfora się rozbiegnie”. To fraza Pinocheta o prezydencie Allende – w dniu puczu, kiedy armia bombardowała pałac La Moneda, a Allende popełnił samobójstwo. Urzędniczka zostaje zwolniona, a sąd – z powodu innych pogróżek – przydziela Camili ochronę policji. Rodzice nalegają, żeby na jakiś czas wyprowadziła się z domu. Mariela Downig i Reinaldo Vallejo, jej mama i tata, należą do pokolenia, któremu dyktatura przetrąciła kręgosłup. Nie sądzili, że jeszcze kiedyś będą się bali. O córkę. Za demokracji. Kiedy Chilijczyków paraliżował strach, oni akurat do strachliwych nie należeli. Za dyktatury Reinaldo Vallejo, członek podziemnej partii komunistycznej, teraz właściciel sklepiku z kaloryferami i klimatyzacją, prowadził teatr objazdowy. Jeździł po kraju i urządzał konspiracyjne spektakle dla robotników z kopalni miedzi: rodzaj zakazanej krytyki i krzepienia serc. – Większość z pokolenia rodziców – mówi Camila – trzymała się z dala od polityki, bo polityka to było śmiertelne niebezpieczeństwo. Ta trauma dotknęła także dzieci, które dorastały w takich rodzinach. Kto jednak, jeśli nie my, ma zmienić tak urządzony kraj? Salvador Allende mówił, że „nie być rewolucjonistą za młodu to sprzeczność niemal biologiczna”. Karol i Camila Trzeba zmienić system. Tak mówią Karol i Camila (Giorgio też). Chile to demokracja pod kuratelą, ograniczona, czyli nie-demokracja. System wyborczy gwarantuje władzę duopolowi: centrolewicy i prawicy. Te w sprawach podatków, edukacji, emerytur niewiele się różnią, a nikt inny nie prześlizgnie się przez sito. Ta nie-demokracja ma konsekwencje. Bieda się reprodukuje,