Kurdowie wkraczają do tureckiej polityki

Najpierw huk, gdzieś w oddali, kilkadziesiąt metrów od sceny. Potem kolejny, tym razem bliżej, dużo bliżej, tam gdzie roiło się od ludzi. Słup dymu, skrawki plakatów wyborczych w powietrzu. Potem zamęt, płacz kobiet i dzieci, napór tłumu uciekającego z miejsca wybuchu i ewakuacja ciężko rannych. Za nimi ścieżka krwi. Bilans zamachu terrorystycznego na wiecu wyborczym Ludowej Partii Demokratycznej (HDP) w Diyarbakir, stolicy tureckich Kurdów: trzy ofiary śmiertelne, ponad stu rannych. Do dziś aresztowano jednego podejrzanego, jak się później okazało członka tzw. Państwa Islamskiego. Winą za przelew krwi Kurdowie obarczają jednak prezydenta Recepa Tayyipa Erdoğana, który nawołując Turków do głosowania na rządzącą Partię Sprawiedliwości i Rozwoju (AKP), podczas kampanii wyborczej wyzywał polityków HDP od terrorystów, gejów i agentów ormiańskiej diaspory. Zemsty Kurdowie dokonali przy urnach. Pokonanie progu 7 czerwca, czyli w dwa dni po ataku, nad Diyarbaki grad sztucznych ogni, petard, kurdyjskich piosenek i salw z karabinów. Mimo apelu, by unikać zgromadzeń, tysiące zwolenników prokurdyjskiej HDP zebrała się wokół siedziby partii. „Nasi do parlamentu!” – śpiewali jedni. „Niech żyje Apo!” – skandowali inni, mając na myśli uwięzionego od 16 lat przywódcę Partii Pracujących Kurdystanu (PKK) Abdullaha Öcalana. Z trąbiących samochodów wylewali się młodzi ludzie, wymachując kurdyjskimi flagami, gwiżdżąc, wznosząc dwa palce w górę w geście zwycięstwa. W wyborach parlamentarnych, które odbyły się tego dnia w Turcji, to właśnie HDP, uważana niegdyś wyłącznie za polityczne wcielenie znienawidzonej przez Turków PKK, odniosła największe zwycięstwo. Poparcie dla partii w sondażach wahało się w granicach najwyższego w Europie, bo 10-procentowego, progu wyborczego. HDP uzyskała ostatecznie 13 proc. Starczyło, by zdobyć 81 z 550 miejsc w parlamencie. I tym samym pozbawić islamizującą AKP (41 proc.) większości potrzebnej do samodzielnego rządzenia oraz pogrzebać szanse Erdoğana na zapewnienie sobie kolejnych uprawnień. W poprzednich wyborach partie kurdyjskie, nie mogąc liczyć na więcej niż kilkuprocentowe poparcie, wystawiały swoich polityków jako kandydatów niezależnych, co pozwalało im obejść próg. Nabrawszy wiatru w żagle, HDP zagrała tym razem va banque: wystartowała jako zjednoczona partia. I wygrała. Swój sukces może zawdzięczać między innymi błędom AKP. To za Kobane Partia Erdoğana, będąca u władzy od 2002 r., zagwarantowała kurdyjskiej mniejszości nowe prawa językowe i rozpoczęła proces pokojowy z PKK. Ta kurdyjska organizacja wcześniej przez trzy dekady zbrojnie domagała się jeśli nie niepodległości, to przynajmniej szerokiej autonomii dla ok. 14 mln Kurdów, uciskanych w państwie narodowym Turków. Dwa lata temu strony zawarły rozejm. Na zamieszkanym przez Kurdów południowym wschodzie kraju – borykającym się wciąż ze skutkami wojny domowej między PKK a armią turecką, która od 1984 r. pochłonęła już ponad 30 tys. ofiar – wybudowała nowe szkoły, szpitale i drogi. AKP zraziła jednak do siebie kurdyjskich wyborców – niewykluczone, że bezpowrotnie – polityką wobec pogrążonej w wojnie Syrii. Swoje zrobił także zastój w rozmowach z PKK. W Diyarbakir partia rządząca otrzymała zaledwie 14 proc. głosów, w porównaniu z 35 proc. w wyborach samorządowych rok wcześniej. W pobliskim Batman poparcie dla niej spadło z 31 do 18 proc. Decyzja rządu, by nie przychodzić z odsieczą Kobane, syryjskiemu miastu zamieszkanemu przez Kurdów i obleganemu w zeszłym roku przez tak zwane Państwo Islamskie (PI), zaowocowała w październiku krwawymi zamieszkami w Diyarbakir i innych miastach tureckich. 7 czerwca fala rozgoryczenia przelała się z ulic do lokali wyborczych. Mehmet Tekin, rolnik z Dokuzçeltik, wioski sąsiadującej z Diyarbakir, głosował na Erdoğana w sierpniowych wyborach prezydenckich. – Obiecywał, mówił to, co Kurdowie chcieli słyszeć. Ale jak zapowiedział, że Kobane padnie lada dzień, to powiedziałem sobie, że już nigdy nie będę na niego głosował – wyjaśnia dzisiaj. Dla innych kurdyjskich sympatyków Erdoğana kroplą, która przepełniła czarę, był zamach z 5 czerwca, poprzedzony kilkudziesięcioma atakami na biura wyborcze HDP podczas kampanii wyborczej. – Kiedyś byłam członkiem AKP – mówiła w noc wyborczą 29-letnia Songul, zawinięta częściowo w muzułmańską chustę, częściowo w kurdyjską flagę. – Miałam być z ich ramienia obserwatorem podczas wyborów, ale po zamachu zmieniłam zdanie. Otworzyły mi się oczy. Być może najważniejszym osiągnięciem HDP, oprócz zgarnięcia większości kurdyjskich głosów, były jej notowania wśród tureckich liberałów, japiszonów i miejskiej inteligencji. W Stambule, gdzie jej wiece wyborcze przypominały miejscami spotkania dzieci kwiatów z antyrządowych protestów sprzed dwóch lat, HDP uzyskała milion głosów, ponad dwa razy więcej niż w zeszłorocznych wyborach lokalnych. W Izmirze, twierdzy tureckiego sekularyzmu, miała ich trzy razy więcej. W Ankarze, stolicy Turcji, sześć razy więcej. Prorządowe gazety od dnia wyborów naśmiewają się z częściowego sojuszu HDP i wrogich Erdoğanowi świeckich, lewicujących elit. „Niech żyje Nisantasi, niech żyje Etiler” – głosił szyderczy nagłówek w „Yeni Akit”, islamistycznym odpowiedniku „Naszego Dziennika”, odnosząc się do dwóch z najbardziej ekskluzywnych dzielnic Stambułu, gdzie HDP zdobyła sporo głosów. Nowa popularność HDP wśród lewicowych wyborców to przejaw jednej z najbardziej intrygujących transformacji – czy nawet rehabilitacji – w historii tureckiej polityki. Znana do niedawna wyłącznie jako przedłużenie PKK, które Ankara, Waszyngton i Bruksela uznają za organizację terrorystyczną, HDP wykreowała się dziś na koalicję zrzeszającą postępowców, feministki, mniejszości etniczne, ruch LGBT i innych przeciwników Erdoğana. Człowiek