Antyrosyjskie nastroje w Bułgarii

W Polsce sportowe zwycięstwa nad Rosją uznawane są za znak opatrzności. Bułgarzy, naród równie mocno owładnięty sportem, nigdy nie traktowali meczów z Rosjanami jak wojny na życie i śmierć. Jednak gdy tydzień temu słaba reprezentacja bułgarskich siatkarek pokonała na igrzyskach europejskich faworyzowane Rosjanki, w kraju wybuchł gejzer emocji. Nie tylko dlatego, że Bułgarzy są głodni osiągnięć na miarę słynnej drużyny Stoiczkowa z piłkarskich mistrzostw świata z 1994 r. i każde sensacyjne zwycięstwo z silniejszym przeżywają podwójnie. Ale także z tego powodu, że wygrany 3:0 mecz doskonale wpisał się w burzliwą ostatnio antyrosyjską atmosferę w internecie, mediach i za stołem rodzinnym. Ton tej dyskusji nadaje prezydent Rosen Plewneliew, który często mówi to, o czym boją się nawet pomyśleć inni politycy z Europy Środkowej i Bałkanów. Na przykład w czasie majowych obchodów zakończenia drugiej wojny światowej w Gdańsku oskarżył Rosję o próbę odbudowy stref wpływów w Europie. Kilka miesięcy wcześniej w wywiadzie dla „Frankfurter Allgemeine Zeitung” tłumaczył: „Wszyscy chcielibyśmy widzieć partnera w kraju, który był ojczyzną Czajkowskiego, Tołstoja i Dostojewskiego. Jednakże fakty dowodzą, że dzisiaj zmagamy się z inną Rosją – nacjonalistycznym, agresywnym państwem, kierowanym przez prezydenta, który traktuje Europę jak przeciwnika”. Plewneliew ostro skrytykował również rosyjską agresję na Krym oraz wprost zarzucił Moskwie próbę wysadzenia Unii Europejskiej od środka i destabilizację Bałkanów. Na tle przywódców Węgier czy Słowacji, którzy przymykają oczy na rosyjską agresję i jakby nigdy nic działają według zasady business as usual, prezydent Bułgarii stał się niespodziewanym jastrzębiem. I w takiej postawie nie jest w swoim kraju osamotniony. 16 republika – Takiego tonu konfrontacji nie było tu od końca lat 90., kiedy prawicowy rząd Iwana Kostowa parł ku instytucjom euroatlantyckim – mówi Ewgenia Manołowa, tłumaczka i korespondentka Polskiej Agencji Prasowej w Sofii. Przyznaje, że to spore zaskoczenie, bo Bułgaria do niedawna była postrzegana jako koń trojański Rosji w UE, wspierający projekty energetyczne Kremla i osłabiający antyrosyjskie pomysły Brukseli. Ten słynny epitet, wymyślony w 2008 r. przez rosyjskiego ambasadora przy NATO, na trwałe przykleił się do Bułgarii, mimo że jest ona po prostu politycznie zbyt słaba do odgrywania takiej roli. Nie da się jednak ukryć, że w przeciwieństwie do Polski czy krajów bałtyckich Sofia przez wiele lat uważała Rosję za bliskiego sojusznika. Ta specjalna relacja, oparta na związkach historycznych (Imperium Rosyjskie pomogło Bułgarii wyzwolić się spod 500-letniej okupacji tureckiej), wspólnej religii czy podobieństwie języków wykorzystujących cyrylicę, sprawiła, że w czasie komunizmu Bułgaria była jednym z najbliższych stronników Związku Radzieckiego. Do tego stopnia, że bułgarski gensek Todor Żiwkow zwrócił się z prośbą o przyjęcie jego kraju do ZSRR jako 16 republiki. Komunizm upadł, ale kierunek wschodni nie stracił na znaczeniu. Szczególnie gdy krajem rządzili postkomuniści. Ich długoletni lider, były premier Sergiej Staniszew, urodził się w ZSRR, tam skończył uniwersytet. A potem zasłynął bezwarunkowym poparciem inicjatyw Kremla, takich jak gazociąg South Stream. Na jego korzyść działały prorosyjskie sympatie społeczeństwa. Według ankiety Fundacji Communitas jeszcze w 2012 r. 78 proc. Bułgarów postrzegało Rosję pozytywnie, co było najwyższym wynikiem wśród krajów UE i NATO. Na tej bliskości zaważyła również ekonomia. Bułgaria kupuje z Rosji gaz, który stanowi prawie 100 proc. całego zapotrzebowania. Jedyna działająca elektrownia jądrowa w Kozłoduju zaopatrywana jest w rosyjskie paliwo, a jedyna rafineria naftowa – całkowicie kontrolowana przez Łukoil, który jednocześnie należy do największych pracodawców w kraju. Co więcej, Bułgaria jest wciąż jednym z atrakcyjniejszych miejsc spędzania urlopu dla rosyjskiej klasy średniej. Wyschnięty potok Skąd więc obecna antyrosyjska wolta? Bynajmniej nie z troski o Ukrainę. W czasie euromajdanu bułgarscy politycy biernie przyglądali się wydarzeniom i tylko od czasu do czasu dopominali się o poszanowanie praw bułgarskiej mniejszości z regionu Odessy. Choć oba kraje łączy dostęp do Morza Czarnego, ich relacje polityczne i międzyludzkie są raczej chłodne. Nieufność Sofii wobec Kremla to jednak przede wszystkim reakcja na agresywną politykę Rosji w całym regionie i jednoczesne przyjazne gesty ze strony Zachodu. Ostatnie dwa lata pokazały Bułgarom, jak ryzykowne jest tak duże uzależnienie od Moskwy. Dla elit szczególnie bulwersujące okazało się zeszłoroczne fiasko South Stream. Nie tylko dlatego, że kolejne rządy budowały wokół niego strategię energetyczną kraju, ale także z tego powodu, że Putin odpowiedzialnością za porażkę projektu obarczył właśnie Bułgarię. To nie przypadek, że zaraz po ogłoszeniu przez Kreml decyzji o rezygnacji z budowy gazociągu bułgarski premier Bojko Borisow spotkał się z kanclerz Angelą Merkel i komisarzem ds. unii energetycznej, prosząc ich o wsparcie. Z kolei w styczniu do Sofii przyjechał sekretarz stanu USA John Kerry, który zaproponował rządowi doradztwo przy poszukiwaniach alternatywnych źródeł gazu. Szok po upadku South Streamu szybko zresztą mija. Rząd przedstawił kilka propozycji na uniezależnienie się od wielkiego brata, w tym przyspieszenie prac nad interkonektorami z Grecją i Rumunią, rozpoczęcie wierceń przy bułgarskim szelfie Morza Czarnego, a także budowę w Warnie centrum magazynowania i dystrybucji gazu z Azerbejdżanu i Rosji do UE. Po latach zaniedbań i bezwzględnej ufności wobec Moskwy w bułgarskiej energetyce coś wreszcie ruszyło. Gra premiera Zmiana nastawienia do Rosji ma – jak przekonują sympatycy rządzącej prawicy – charakter trwały. Prezydent Plewneliew nie jest bowiem jedynym krytykiem Kremla w Bułgarii, wielu polityków koalicji prezentuje podobną linię. Szef resortu obrony Nikołaj Nenczew zapowiedział, że z powodu rosyjskiej agresji na Ukrainie chce zwiększyć wydatki na armię (z 1,5 proc. PKB w 2014 r.), a potem odmówił przedłużenia wynajmu 15 rosyjskich odrzutowców MiG-29. Irytację Moskwy wzbudza też minister spraw zagranicznych i wschodząca gwiazda bułgarskiej polityki 37-letni Daniel Mitow. Jego rosyjski odpowiednik Siergiej Ławrow publicznie oskarżył go o geopolityczne awanturnictwo. Ławrow powiedział to po wybuchu protestów antyrządowych w Skopje, które – zdaniem Kremla – są inspirowane przez USA, a także Bułgarię i Albanię, które to państwa według Rosjan chcą podzielić sąsiada między siebie. Najważniejsze decyzje w kraju podejmuje jednak premier Borisow, lider populistycznej centroprawicy, z której wywodzi się także prezydent Plewneliew. A Borisow jest graczem wyjątkowo nieprzewidywalnym. Chociaż w czasie swojej pierwszej kadencji w latach 2009–13 blokował rosyjskie inwestycje w kraju, tak naprawdę prowadził inteligentną politykę balansowania między Brukselą, Waszyngtonem i Moskwą. Na razie działa podobnie. Z jednej strony sam zarzuca Zachodowi zbyt ostrożne działania na rzecz Ukrainy. Z drugiej – publicznie krytykuje ministrów jastrzębi. Borisowowi trzeba oddać, że od czasu, kiedy osiem miesięcy temu po raz drugi został premierem, udało się mu ustabilizować rozchwianą scenę polityczną. Między początkiem 2013 a końcem 2014 r. krajem rządziły aż trzy rządy, z czego dwa nie miały parlamentarnej większości, grupa oligarchów nieomal doprowadziła do krachu krajowy system bankowy, a Bułgarzy regularnie wyrażali swoje niezadowolenie w wielotysięcznych manifestacjach ulicznych. Obecnie w bułgarskiej polityce wewnętrznej panuje nieco usypiająca stagnacja, co oczywiście nie znaczy, że premier rozwiązał wszystkie problemy kraju. Mimo ogłoszonej przez Borisowa kampanii „czyste ręce”, w indeksie Transparency International Bułgaria nadal jest – obok Grecji, Włoch i Rumunii – najbardziej skorumpowanym członkiem UE, a według Reporterów bez Granic ma największe w Unii kłopoty z wolnością mediów. Bez dogm