Czy Unia daruje Grecji

W niedzielnym referendum ponad 61 proc. Greków poparło swojego premiera Aleksisa Tsiprasa – aż tyle i tylko tyle. Wyciąganie dalej idących wniosków z tego wyniku jest ryzykowne. W głosowaniu formalnie chodziło o warunki wypłaty ostatniej transzy umowy pomocowej – tzw. drugiego bail-outu. Tsipras ostatecznie odrzucił tę ofertę, uznając wymagania Brukseli za zbyt wygórowane, i odwołał się do woli narodu. Zanim jednak Grecy poszli głosować, Bruksela wycofała ofertę. Niedzielne zwycięstwo wzmacnia politycznie Tsiprasa. Ucisza wzbierające ostatnio głosy niezadowolenia w koalicji rządowej. „A teraz siadamy do rozmów. Umowa będzie szybko” – zapewnił w niedzielny wieczór grecki premier. To się raczej nie uda. Greków nie zadowolą już warunki zbliżone do tych z ostatnich dni czerwca. Efekt referendum – z ich perspektywy – powinien się przełożyć na wyraźne zmiany w umowie na korzyść Aten, a w szczególności restrukturyzację, czyli darowanie przynajmniej części greckiego długu. Bo w przeciwnym razie po co było w ogóle głosować? Ale tego najważniejszego ustępstwa ze strony Brukseli nie będzie. Przynajmniej w dającej przewidzieć się przyszłości. Aby darować długi – które Grecja ma dziś przede wszystkim wobec instytucji publicznych, a nie prywatnych – potrzebna byłaby zmiana unijnych traktatów, które wprost zabraniają przejmowania zobowiązań jednego członka strefy euro przez innych. A to nie jest sprawa do załatwienia w kilka letnich tygodni. Poza tym podstawą brukselskich negocjacji jest umożliwienie adwersarzowi wyjścia z twarzą w każdych okolicznościach. Pod ścianą można postawić mniejsze kraje, typu Litwa czy Cypr. Te większe, a już w szczególności Niemcy, nie mogą sobie pozwolić na takie traktowanie. A dziś pole manewru po greckim referendum bardzo się zawęziło – znikome stały się szanse na umowę, po której jednocześnie Berlin zachowałby twarz, a Grecy poczuli, że ich głos się liczy. 1. Grecka gospodarka jest jak pacjent w śpiączce farmakologicznej – doraźne leczenie przestało działać, delikwent jest niejako w stanie zawieszenia, oczekując na nową terapię. Jeśli przyjąć, że gotówka jest krwiobiegiem gospodarki, to chory stracił jej bardzo wiele. Pod koniec czerwca, wraz z rosnącym napięciem na linii Ateny–Bruksela, Grecy masowo zaczęli wyciągać z banków swoje euro, obawiając się, że rząd wymieni je na drachmy. W takich sytuacjach pomaga Europejski Bank Centralny (EBC), który udziela awaryjnego kredytu, aby nie doszło do zapaści w systemie bankowym. Po zerwaniu przez grecki rząd negocjacji ze strefą euro EBC nie zlikwidował linii kredytowej dla greckich banków, ale zapowiedział, że już jej nie zwiększy. Rząd w Atenach musiał więc zamknąć banki (ograniczył wypłaty do 60 euro dziennie) i wprowadzić tzw. kontrolę przepływu kapitału. Już blisko dwa tygodnie grecka gospodarka funkcjonuje więc w zasadzie bez gotówki. Jak długo to może potrwać? Eksperci teoretyzują o kilku miesiącach. Problem w tym, że do 20 lipca Grecja musi oddać 3,5 mld euro EBC – jeśli tego nie zrobi, pożyczkodawca zamknie linię kredytową. Szybkim ratunkiem mogłaby być nowa terapia, czyli trzeci już program pomocowy (bail-out) dla Grecji. Ten jednak wymaga długiej procedury. Najpierw Komisja Europejska ocenia sam wniosek o pomoc. Następnie ministrowie finansów strefy muszą dostać zgodę na rozpoczęcie negocjacji (konieczne pierwsze głosowanie w Bundestagu), a po zakończeniu rozmów kraje strefy muszą jeszcze zatwierdzić ostateczne warunki bail-outu (drugie głosowanie w Bundestagu). Głównie z powodu Niemców termin do 20 lipca wydaje się niemożliwy. 2. W takim wypadku możliwe są dwa scenariusze: szybki i wolny. Ten pierwszy to dyskutowany od miesięcy Grexit. Rząd w Atenach nie może bez końca wstrzymywać wypłat pensji czy emerytur, a ponieważ nie ma euro i nie dostanie euro od EBC, może sobie „wydrukować” nową walutę. W sensie praktycznym nie musi faktycznie wydrukować nowych banknotów. Na początek wystarczy, że stosownie opieczętuje wszystkie eurobanknoty wypłacane z banków. Będzie to równoznaczne z szokowym wybudzeniem pacjenta ze śpiączki. Nowej waluty, najpewniej drachmy przeliczanej w stosunku 1 do 1 wobec euro, wszyscy natychmiast będą chcieli się pozbyć, a niewielu kupić, więc jej wartość może od razu spaść nawet o 30 proc. O tyle również spadnie wartość oszczędności w bankach, które zostaną przymusowo wymienione na drachmy. Zagraniczni inwestorzy sprzedadzą, co się da, i wyjadą, inflacja wystrzeli i wyparuje nawet kilkanaście procent PKB. Plusy tego rozwiązania są dwa. Po pierwsze, Grecja przestanie spłacać zadłużenie (wierzyciele nie będą już w stanie wyegzekwować spłaty – chyba że na drodze interwencji zbrojnej). Po drugie, wraz ze spadkiem wartości nowej waluty towary i usługi z Grecji staną się dużo tańsze dla reszty świata – w dłuższej perspektywie podskoczy więc eksport. Ale pacjent odejdzie ze strefy euro w zaświaty. Druga opcja nazywa się Grimbo – to połączenie angielskich słów Greece i limbo, czyli otchłań. 20 lipca Grecja nie oddaje pieniędzy EBC, bank zamyka linię kredytową. Ateny nie rezygnują z euro, ale ponieważ nie mają tej waluty, zaczynają płacić tzw. skryptami dłużnymi – to jeszcze nie waluta, ale dokument poświadczający zadłużenie. Takie papiery dostanie cała sfera budżetowa jako wypłatę. Z czasem państwo dopuści opłacanie podatków skryptami. Różnica z Grexitem polega na tym, że wszystko dzieje się dobrowolnie – państwo nie wymienia prywatnych oszczędności w euro na drachmy. Natomiast zaleta Grimbo jest czas – kraj może miesiącami pozostawać w otchłani bez podejmowania nieodwracalnych decyzji, dając politykom szanse na porozumienie. Grimbo to już jednak nie śpiączka, tylko hibernacja i po wybudzeniu gospodarka może wpaść w jeszcze głębszą zapaść niż przy Grexicie. Wtedy, przy braku wsparcia z Brukseli, wyjście ze strefy euro i tak może się okazać nieuniknione. 3. Na krótką metę wyjście Grecji ze strefy już nikogo nie przeraża. Stworzy jednak precedens: w przyszłości inne zadłużone państwa strefy zamiast uciążliwych reform mogą wybrać drzwi z napisem „exit”, szczególnie jeśli grecka gospodarka już na wolności z czasem odzyska konkurencyjność. Z drugiej strony, po greckim precedensie silniejsze kraje strefy mogą próbować wypychać z euro słabszych członków. Grexit wzmocni też partie eurosceptyczne. W obliczu tej porażki projektu strefy walutowej mogą one przekonująco żądać od Brukseli zwrotu części uprawnień rządom krajowym, co niewątpliwie spodoba się coraz bardziej przerażonym wyborcom. Kluczowe będzie stanowi