Po ostatnich wyborach Birma prawie wolna

Dzień przed wyborami rozeszła się plotka, że posąg Buddy w świątyni Mahamuni w Mandalaj, jednej z trzech najważniejszych w Birmie, zapłakał. W tym bardzo religijnym społeczeństwie, żyjącym przez dekady w świecie orwellowskiej cenzury, plotka ma ogromną moc i wielu odebrało ją jako potwierdzenie najgorszych przedwyborczych strachów. – Powiedziałem znajomemu, że Budda zapłakał nie ze smutku, ale z ulgi i szczęścia, bo pół wieku czekał na ten moment – mówi znajomy Birmańczyk U Arr Lon. Jednak nawet on, który w przesądy nie wierzy, nie był pewny, czy zaraz po głosowaniu na ulice nie wyjdą żołnierze. A obawy miały historyczne podstawy, bo po zwycięstwie opozycji w 1990 r. junta wybory anulowała, a niepokornych liderów wsadziła do więzień. 8 listopada 2015 r., po raz pierwszy od tamtych zdarzeń, Birmańczycy znów wzięli udział w częściowo demokratycznych wyborach parlamentarnych. Obserwatorzy z Unii Europejskiej czy amerykańskiego Centrum Cartera nie chcieli co prawda nazywać ich „wolnymi”, ale podkreślali, że głosowanie było przejrzyste i wiarygodne. Przebiegło lepiej, niż ktokolwiek mógł się spodziewać. Wszystko zgodnie z planem – Moja rodzina na wszelki wypadek zrobiła przed wyborami zapasy oleju i makaronu – mówił dzień przed głosowaniem Wai Phyo. Jego rodzina ma fabrykę. Mieszkają pod Mandalaj, w strefie przemysłowej, którą stworzono, żeby generałowie mieli wszystkich przedsiębiorców w jednym miejscu i na oku. Młody, władający obcymi językami specjalista od automatyki nie widzi w Birmie szans na rozwój. Wai Phyo chciałby wyemigrować, ale zachodnia wiza dla Birmańczyka jest praktycznie nieosiągalna od pół wieku. Cała rodzina głosowała na kierowaną przez Aung San Suu Kyi Narodową Ligę na rzecz Demokracji (NLD). W lokalach wyborczych obserwatorzy wyposażeni w komórki raportowali o przebiegu głosowania na Facebooku, na zewnątrz budynków wyborcy pilnowali wyników, a jeśli była taka możliwość – z głowami w oknach obserwowali liczenie głosów. Tak przejrzystego głosowania nie było jeszcze w historii tego kraju. I już wieczorem w dniu wyborów było oczywiste, że NLD odniosła zwycięstwo. – Wybory to dopiero początek, niepewna sytuacja potrwa co najmniej kilka miesięcy – ostrzega U Nyi Nyi Kyaw, organizator niezależnej sieci obserwatorów, członek tzw. Pokolenia ’88, uczestnik krwawo stłumionych protestów sprzed 27 lat. Przed Birmańczykami jeszcze pośrednie wybory prezydenta, a przekazanie władzy nowemu rządowi ma nastąpić dopiero wiosną. – Jeśli ludzie poczują się oszukani, mogą wyjść na ulice. Jeśli generałowie spanikują, mogą dokonać przewrotu – dodaje. Generałowie na razie jednak pokornie zapewniają, że uszanują wynik wyborów. Być może po prostu wszystko dzieje się zgodnie z ich planem. „Mówiąc wprost, jeśli NLD zdobędzie większość, to dlatego, że wojskowi jej na to pozwolili” – napisał Michael Peel z „Financial Times”. Władza w dużej mierze pozostaje bowiem i tak w ich rękach. Fabryka potu Birma to po Afganistanie najbiedniejszy kraj Azji. Przez ostatnie pół wieku pod rządami generałów stała się jednym z najbardziej izolowanych i obłożonych sankcjami państw świata. Ostatniego z przywódców junty, gen. Thana Shwe, bez wahania można by wsadzić do jednej celi z północnokoreańskimi Kimami, bo za jego rządów dzieci wcielano do armii, gwałt stosowano jako broń na wojnie przeciw mniejszości, a protesty tłumiono kulami. W 2011 r. generałowie dokonali jednak dramatycznego zwrotu i ogłosili, że od teraz będą się otwierać na świat. Nagle Birmańczycy przeskoczyli kilka etapów rozwoju technologicznego. To jednak w dużych miastach, bo na wsi wciąż niewiele się zmieniło. – Zwykli ludzie nie zauważyli zmian, korzyści odczuło tylko kilka procent społeczeństwa – przekonuje Lasham Yaw Htang, aktywista kulturalny z północno-wschodniej prowincji Kaczin. Birmańczycy z jednej więc strony liczą na inwestycje zagraniczne, z drugiej jednak boją się, że kraj zamieni się w „fabrykę potu” szyjącą tanie ubrania na cały świat. I rzeczywiście, w ciągu ostatnich czterech lat inwestycje już wzrosły 25-krotnie. Emocje inwestorów chłodziły sankcje (choć większość już zniesiono) i obawa, że sytuacja w kraju może w każdej chwili dramatycznie się odwrócić. Pozytywny wynik ostatnich wyborów ma być dla nich zielonym światłem. Ale to otwarcie sprzed czterech lat miało też wymiar polityczny. Naczelny cenzor pożegnał się z urzędem, a tysiące dysydentów wyszło z więzień. Birmańczycy – już bez obaw – zaczęli głośno wypowiadać nazwisko liderki opozycji Aung San Suu Kyi, córki gen. Auga Sana, którego miejsce w birmańskiej historii można by luźno porównać do tego, jakie w polskiej zajmuje Józef Piłsudski. Lady – jak ją nazywano – po kilkunastu latach mogła opuścić mury aresztu domowego i w Norwegii odebrać w końcu swojego pokojowego Nobla. Lady ponad prezydentem Można tylko spekulować, dlaczego generałowie nagle ogłosili się demokratami. Być może wykalkulowali, że zamiast ryzykować stratę majątków albo nawet głów, lepiej dokonać zmian na własnych warunkach. – Na razie to tylko teatr, fasadowa demokracja – podkreśla publicysta i wydawca Nyi Sae Min. W tej sztuce chodzi o to, żeby utrzymać kontrole nad państwem, a może jeszcze się dorobić, jednocześnie jednak przekonać światowe rządy, żeby zniosły sankcje, że międzynarodowe korporacje mogą bezpiecznie inwestować, a turyści podróżować bez moralnych rozterek. Cyklon Nargis, który uderzył w Birmę w maju 2008 r., zabił co najmniej 140 tys. ludzi. Generałów nie powstrzymało to jednak przed przeprowadzeniem kilka dni później referendum konstytucyjnego. Już wtedy przygotowywali plan awaryjny gwarantujący im utrzymanie władzy. W nowej konstytucji generałowie zarezerwowali sobie kontrolę nad 25 proc. mandatów w parlamencie (to oni wyznaczają, kto ma je objąć). Dlatego Aung San Suu Kyi 8 listopada potrzebowała miażdżącego zwycięstwa, by móc samodzielnie stworzyć rząd. Ale i tak to mundurowi obsadzą kluczowe ministerstwa odpowiedzialne za sprawy wewnętrzne, służby i obronę. Zagwarantowali sobie też prawo do przejęcia całkowitej kontroli nad państwem, jeśli uznają, że grozi mu chaos. Szczególnie finezyjny jest art. 59. konstytucji, który głosi, że prezydent nie może mieć wśród najbliższych krewnych obcokrajowców. To przepis uszyty specjalnie dla Lady, która ma dwóch synów z brytyjskim paszportem i była żoną Brytyjczyka. Liderka opozycji zapowiedziała więc, że będzie „różą przy innym nazwisku”, będzie „ponad prezydentem”. Ten jest wybierany przez parlament. Przy miażdżącym więc zwycięstwie opozycji to NLD wskaże, kto nim zostanie. Aung San Suu Kyi, jako szefowa partii, będzie mu po prostu wydawać polecenia. Liderka opozycji dostała od generałów specjalną zgodę na takie współrządzenie. – Będzie musiała iść na kompromisy, już przed wyborami to robiła. Musi pamiętać, by nie naruszyć interesów generałów, bo inaczej ją obalą – prognozuje dr Michał Lubina, autor książki „Pani Birma. Biografia polityczna Aung San Suu Kyi”. „Nie będziemy szukać odwetu, nie dążymy do zorganizowania serii Norymberg” – napisała do mundurowych tuż po zwycięstwie w wyborach. To strategia, w wyniku której wojskowi mają się poczuć bezpieczni i nie bać się rozliczeń. – Ojciec Aung San Suu Kyi był generałem, i prawdopodobnie dlatego liderka opozycji ma szacunek dla wojska. Nie chce go zniszczyć, a jedynie pozbawić generałów kontroli nad rządem – komentuje mieszkająca w Birmie historyczka dr Anna Żongołłowicz. – Aung San Suu Kyi nie szuka zemsty, ale jednak odmawia społeczeństwu, pokrzywdzonym, poczucia sprawiedliwości. A wiemy również z polskiego doświadczenia, że nie tak łatwo odciąć przeszłość grubą kreską. Ona patrzy w przyszłość, ale przeszłość ich dogoni. Jak Wałęsa i Jaruzelski Doszukiwanie się międzynarodowych podobieństw może prowadzić na manowce, ale kilka paraleli między polską i birmańską transformacją można wskazać. Aung San Suu Kyi jest trochę jak Lech Wałęsa. Z kolei gen. Wojciechowi Jaruzelskiemu odpowiadałby ustępujący prezydent Thein Sein, który cztery lata temu zdjął mundur i teraz odgrywa cywilnego prezydenta. Jest jednak kilka znaczących różnic. Po pierwsze: sąsiedztwo. Wciśnięci między Niemcy i Rosję Polacy często wskazują swoje geograficzne położenie jako źródło nieszczęść. Gdy jednak III RP budowała demokratyczne instytucje i społeczeń