Indie-Wielka Brytania: Spór o klejnot w koronie

Tuż przed niedawnym jubileuszem 90-lecia królowej Elżbiety II w Indiach zjawiła się para książęca. William i Kate rozpoczęli tournée od slumsów Bombaju, złożyli wieniec pod Bramą Indii w Delhi, a na koniec pozowali do zdjęć przed świątynią Tadż Mahal, na tej samej ławeczce, na której samotnie siedziała niegdyś księżna Diana. I wszystko poszłoby gładko, gdyby nie fakt, że w środku tej wizyty odżyły dawne żale. Wpływowa indyjska organizacja pozarządowa, założona m.in. przez sławy Bollywood i przedstawicieli dobrze sytuowanych rodów, wystosowała pytanie do swego rządu, czy zamierza zrobić coś w sprawie odzyskania słynnego indyjskiego diamentu Koh-i-noor (z perskiego: góra światła), który od 1849 r. jest w rękach Brytyjczyków. Tkwi – niczym przysłowiowa perła – w brytyjskiej koronie w skarbcu londyńskiej Tower. Awantura o diament trwa już pół wieku i wybucha z nową energią przy każdej oficjalnej wizycie. Doskonale obrazuje, jak trudno Hindusom i Brytyjczykom wyjść ze starych ról, nieprzystających już do aktualnego układu sił. A ten drastycznie się zmienił. 1. Kiedy w listopadzie zeszłego roku premier Indii Narendra Modi odwiedzał Londyn, kwestię zwrotu diamentu poruszył Keith Vaz, jeden z 10 Brytyjczyków o indyjskich korzeniach zasiadających w Izbie Gmin. Także prawnuk Mahatmy Gandhiego oznajmił publicznie, że najwyższa pora, by Wielka Brytania zwróciła 105,6-karatowy diament (jeden z największych na świecie, wyceniany na 100 mln dol.) i w ten sposób odbyła symboliczną „pokutę za kolonialną przeszłość”. „Kiedy zobaczyłem go w gablocie w Tower, miałem ochotę ją stłuc i zabrać go do domu” – mówił mediom Tushar Gandhi. Także Shashi Tharoor, światowej sławy dyplomata i pisarz zasiadający teraz w indyjskim parlamencie, poparł te żądania. Jest zwolennikiem wytoczenia procesów w międzynarodowych sądach i domagania się przez Indie reparacji za stulecia wyzysku. Tharoor to członek Partii Kongresowej, która wraz z innymi ugrupowaniami centrowymi naciska na rząd Modiego w sprawie rozliczenia kolonialnej przeszłości. Sporny diament stał się więc najefektowniejszym symbolem dawnej przemocy. W sprawie jego odzyskania, a także własnej tożsamości, Hindusi zachowują się jednak schizofrenicznie. Nie ma wśród nich zgody ani co do samego klejnotu, ani statusu pokrzywdzonych. Rosnąca w tempie 7 proc. PKB rocznie gospodarka i coraz większe międzynarodowe znaczenie kraju rozbudza indyjską dumę i poczucie ważności. To z kolei zasila dwie sprzeczne postawy – część Hindusów czuje, że teraz może żądać zadośćuczynienia za krzywdy, ale wielu woli o trudnym dziedzictwie zapomnieć i budować współczesną, mocarstwową pozycję kraju. Do tych drugich zalicza się rządzący krajem od dwóch lat Narendra Modi, który problematyczne kwestie pomija, a skupia się na interesach. 2. W listopadzie Modi poleciał do Londynu z oficjalną wizytą jako pierwszy od ponad dekady urzędujący premier indyjski. Zgotowano mu tam przyjęcie zarezerwowane dla głów państw. Była parada samolotów, spotkanie z królową, oddział gwardii honorowej, uroczysta wizyta przy pomniku Gandhiego. Nawet diabelski młyn – London Eye – rozbłysł kolorami indyjskiej flagi. Modi nocował w Chequers, wiejskiej rezydencji Davida Camerona. A kiedy przybył na stadion Wembley, by przemawiać do 60 tys. Hindusów mieszkających na Wyspach, brytyjski premier powitał go tam z małżonką ubraną w sari. Jakby uwodzenia nie było dość, Cameron zwrócił się do stadionowej publiczności w ojczystym języku Modiego – gudżarati – i powiedział, że już wkrótce spodziewa się anglo-indyjskiego obywatela na fotelu brytyjskiego premiera. Wszystko to miało łechtać ego indyjskiego przywódcy i dać Cameronowi sposobność do przełamania chłodu okazywanego mu przez Modiego. To się nie udało. Indyjski premier użył tej wizyty, by poprawić swoje notowania nad Gangesem (są o tyle niepewne, że od lat żaden premier nie budził w Hindusach tak wielkiej miłości, jak i nienawiści). Wobec Brytyjczyków pozostał niewzruszony. Zanim się w ogóle do Londynu pofatygował, miał już za sobą tournée po blisko 30 krajach, w tym wielu azjatyckich, zgodnie z nową strategią międzynarodową Indii nazwaną Spojrzenie na Wschód. Cameron od 2010 r. był w Indiach już trzykrotnie (raz z największą misją ekonomiczną w dziejach, biznesmeni wypełnili cały jumbo jet), działa tam najbardziej rozległa siatka brytyjskich służb dyplomatycznych. Modiego zaś bardziej interesuje rozwijanie interesów z Chinami, Japonią i Koreą Płd. Wśród zagranicznych partnerów gospodarczych Indii pozycja Wielkiej Brytanii pozostaje wyjątkowa, ale słabnie. Dziś korona jest ledwie 12. partnerem handlowym Indii, 15 lat temu była pierwszym. Podczas wizyty w Londynie premierzy podpisali porozumienia o współpracy gospodarczej warte blisko 15 mld dol. Ale wcześniej Modi zawarł umowy dwukrotnie wyższej wartości z Chińczykami. Podczas gdy Cameron mówił o „prawdziwie wyjątkowej przyjaźni”, jaką jego kraj utrzymuje z Indiami, premier Modi trzymał się pragmatyki. Nazwał Wielką Brytanię „bramą” dla indyjskich interesów w Unii Europejskiej i przy tej okazji bezpardonowo skrytykował pomysł Brexitu. Może sobie na to pozwolić, bo szale na indyjsko-angielskiej wadze zaczęły się wyrównywać. 3. Na Wyspach żyje 1,5 mln osób pochodzenia indyjskiego, w tym ponad 20 tys. studentów, a wartość przekazów pieniężnych z Wysp do Indii wynosi rocznie około 4 mld dol. Brytyjskie firmy dają w Indiach zatrudnienie 700 tys. ludzi i mają niezbędne dla rozwoju indyjskich firm ośrodki badawcze, technologie, doświadczenie. Jednocześnie jednak Hindusi są trzecim największym inwestorem zagranicznym na Wyspach (po USA i Francji), w ciągu ostatniego roku poziom ich inwestycji wzrósł o 65 proc.! Czy nie pora więc mówić już o partnerstwie? Hindusi inwestujący na Wyspach dają zatrudnienie ponad 110 tys. Brytyjczyków, prowadzą tam ponad 800 przedsiębiorstw. Co roku płacą do królewskiego budżetu 950 mln dol. podatków. Ich obecność ma już bardzo istotne znaczenie dla gospodarki, bo choć większość ich firm jest mała lub średnia, to w rękach Hindusów są dwa ważne – także dla poczucia godności – sektory przemysłu. Hindusi przejęli klejnot w koronie motoryzacyjnej, gdy w 2008 r. kupili od Forda automobilową dumę Brytanii, czyli marki Jaguar i Land Rover. Produkcja tych aut dobrze rozwija się pod zarządem Tata Motors, jednej z firm indyjskiego giganta przemysłowego – grupy Tata założonej przez rodzinę Parsów. Hindusi lubią żartować, że rodzina Tata jest nad Gangesem wszechobecna i nieodzowna, bo produkuje wszystko – od krawężników po herbatę – i że bez niej kraj przestałby funkcjonować. Brytyjczycy mogą wkrótce poczuć się podobnie. Tata Global Beverages jest właścicielem marki Tetley, najsłynniejszej angielskiej herbaty. Tata Motors zatrudnia prawie 30 tys. pracowników na Wyspach, a to nawet nie połowa tych, którym pracę daje Tata Steel, właściciel kluczowych hut stali. Ta ostatnia firma zainwestowała w zakup brytyjskich hut prawie 3 mld funtów. Każdego dnia notuje jednak straty przekraczające milion funtów. I dlatego w kwietniu oznajmiła, że sprzeda jedną z największych hut w Port Talbot, dającą zatrudnienie 5,5 tys. osób, a w rzeczywistości – dużo większej liczbie pracowników usług powiązanych (ok. 25 tys.). Ta decyzja była dla Brytyjczyków szokiem. Hindusom zależy na szybkiej transakcji, a jedynym kupcem zainteresowanym przejęciem deficytowego interesu jest… także Hindus – Sanjeev Gupta, syn drobnego przedsiębiorcy, a dziś właściciel Liberty Steel, mającej biura m.in. w Dubaju, Singapurze i Hongkongu oraz roczny zysk 4 mld dol. Nie wiadomo jeszcze, czy dokona zakupu sam czy z inwestycyjną pomocą państwa. Tata Steel posiada najważniejsze zakłady stalowe w Walii oraz Anglii. Dalsze wycofywanie się Hindusów z branży może mieć katastrofalne skutki, bo produkcja stali jest strategiczna dla całego brytyjskiego przemysłu. 4. Ta stosunkowo nagła, bo dokonująca się od 25 lat, zmia