Spór o przysmaki z Morza Południowochińskiego

Gdyby rozpisać ankietę wśród specjalistów, w pierwszej trójce zapalnych regionów wskazaliby Morze Południowochińskie. Nie ma tygodnia, by z wód między Chinami, Wietnamem, Malezją i Filipinami nie docierały niepokojące wiadomości o coraz bardziej plączącej się sytuacji w tym kluczowym węźle globalnej żeglugi, przez który przepływa jedna trzecia towarów wożona statkami. Źródłem niepokoju są Chiny, które uznają niemal całe morze za swoje. Twierdzą, że władały nim już w starożytności, więc i obecnie mają prawo do wysp położonych nawet 1,5 tys. km od własnych brzegów. Ostatnio Chińczycy, przy bezradności wystraszonych sąsiadów i mimo protestów m.in. USA, w ekspresowym tempie budują na spornych archipelagach łańcuch baz wojskowych, które pozwolą im kontrolować całą okolicę. Chińskie opowieści, po wniosku Filipin i trzech latach namysłu, właśnie zweryfikował Stały Trybunał Arbitrażowy w Hadze, powołany do rozstrzygania sporów między państwami. Hascy arbitrzy w druzgocącym dla Pekinu orzeczeniu uznali tak wielkie roszczenia za bezpodstawne. Stwierdzają m.in., że swymi budowami Chińczycy naruszają filipińską wyłączną strefę ekonomiczną. Orzeczenie jest wiążące tylko w teorii, bo trybunał nie ma narzędzi, by wymusić jego realizację. Nie może też określić, do kogo powinny należeć poszczególne niezamieszkane piaszczyste atole i ledwo wystające ponad wodę skały oraz otaczające je morze. Chiny nie brały udziału w arbitrażu, oficjalnie na niego gwiżdżą, orzeczenia nie będą drukować. Zasada trzeciego pe Pod dnem Morza Południowochińskiego mają czekać na odkrycie ogromne złoża surowców mineralnych, dlatego Chinom, którym los ich poskąpił, tak na tym morzu ma zależeć. Nie wiadomo, ile baryłek i metrów sześciennych pod dnem drzemie, Chińczycy w swoich najbardziej optymistycznych szacunkach szarżują, że należy spodziewać się spektakularnych odkryć, w sumie do 122 mld baryłek ropy naftowej (co lokowałoby zasoby morza gdzieś między Irakiem a Kuwejtem) oraz 14 bln m sześc. gazu ziemnego (to dwa razy więcej, niż potwierdzono w Iraku) – hipotetyczne naftowe eldorado. Atmosfera gęstnieje, ale kpt. Adam Greer z amerykańskich sił powietrznych oraz badacz z waszyngtońskiego Centrum Studiów Strategicznych i Międzynarodowych utrzymuje, że spór najszybciej napędza wcale nie polityka czy paliwo, a trzecie „p” – proteiny. Ciepłe i płytkie Morze Południowochińskie to jedno z najważniejszych łowisk na świecie, z tysiącami, także endemicznych, czyli występujących tylko tu, gatunków ryb. Choć szacunki o zapasach owoców morza – znów, nie ma dokładnych danych, morza i oceany pozostają najsłabiej opisanym miejscem na Ziemi – są odwrotne do tych o ropie i gazie. Naukowcy z kanadyjskiego University of British Columbia twierdzą wręcz, że dobrym łowiskiem to Morze Południowochińskie już było. Ubyło tam od 70 do 95 proc. owoców morza obecnych w połowie XX w. I jeśli poziom połowów się utrzyma, to już za 20 lat ubędzie kolejne blisko 60 proc. Rybacy wyciągają tam do 12 proc. światowych połowów, roczna zdobycz warta jest 22 mld dol. Po morzu pływa około miliona kutrów, w zdecydowanej większości chińskich. Łowi się ryby, krewetki, kraby, jeżowce, ośmiornice i wszystko, co da się zjeść. Kutry na pierwszej linii Przywódcy okolicznych państw bronią więc suwerenności, posyłając do rywalizacji – obok okrętów – także rybaków na pokładach kutrów, by ich załogi walczyły między sobą, np. wzajemnie się taranując. Gdy ryb w przybrzeżnych wodach brakuje, rybacy zapuszczają się coraz dalej i tak stają na pierwszej linii frontu rywalizacji o przebieg granic tzw. wyłącznych stref ekonomicznych, gdzie monopol na łowienie (i wiercenie) pozostaje w gestii państwa będącego gospodarzem strefy. Zgodnie z prawem międzynarodowym obszary te wyznacza się do 200 mil morskich od brzegu, problem zaczyna się, gdy pretensje różnych państw, jak na Morzu Południowochińskim, dotyczą tych samych terenów. W praktyce, wbrew orzeczeniu haskich arbitrów, filipińskie kutry próbujące łowić w strefie uznawanej przez Filipiny za własną przeganiane są przez chińską straż przybrzeżną, chroniącą tam łowiących rodaków. Chińskie kutry bywają użyteczne w demonstracji potęgi Państwa Środka. We wrześniu 2012 r. zmobilizowano je w innym konflikcie terytorialnym, tym razem na Morzu Wschodniochińskim, gdzie Chiny rywalizują z Japonią o archipelag Diaoyu/Senkaku. Po lądowaniu Japończyków na wyspach popłynęła ku nim flotylla tysiąca chińskich kutrów. Kilkadziesiąt łodzi podesłał także Tajwan, bo w takich rzadkich wypadkach tajwańskie pretensje pokrywają się z roszczeniami wrogich Tajwanowi Chin kontynentalnych. Kuter rybacki jest ważnym narzędziem polityki Joko Widodo, od prawie dwóch lat prezydenta Indonezji, który z robienia porządku na łowiskach uczynił swój znak rozpoznawczy. Indonezja też bierze udział w sporach na Morzu Południowochińskim – ma inny problem, jej straż przybrzeżna i marynarka są niewystarczająco silne, by przed kłusownikami bronić mórz uznawanych za rewiry tradycyjnie indonezyjskie. Widodo nakazał działać punktowo, za to spektakularnie. Okręty polują na obcych rybaków, ci pakowani są do więzień, ich łodzie odprowadzane są zaś do baz marynarki, gdzie czekają na utylizację w pokazowych eksplozjach, przeprowadzanych z pełną pompą, asystą polityków, wojska, publiczności i kamer telewizyjnych. Najbliższa uświetni dzień indonezyjskiej niepodległości – 17 sierpnia w powietrze wylecieć ma 30 wrogich kutrów. Stały kurs Azjatyckie rybackie starcia nie doczekały się jeszcze nazwy. Ale historia się powtarza, podobnym kursem szła jeszcze niedawno na Atlantyku. W 1995 r. Kanada, wspierana przez Brytyjczyków, broniła się przed rybakami z Unii Europejskiej, głównie z Hiszpanii i Portugalii, łowiącymi intensywnie tuż przy granicy kanadyjskiej strefy ekonomicznej, co znacząco uszczuplało populację halibuta grenlandzkiego na wodach kanadyjskich. Spór był krótki. Wobec działań kanadyjskiej straży przybrzeżnej i marynarki, które aresztowały m.in. hiszpański trawler, Hiszpanie na krótko przywrócili wizy dla Kanadyjczyków, kilku nawet deportowali, domagali się też nałożenia na Kanadę unijnych sankcji. Skończyło się wynegocjowaniem międzynarodowego porozumienia o limitach połowów. Do tegorocznych piłkarskich Euro największym dokonaniem nowożytnej Islandii było zwycięstwo w trzech rundach rywalizacji z Wielką Brytanią w ramach tzw. wojen dorszowych, trwających od lat 50. do 70. Powody były podobne jak na Morzu Południowochińskim. Tereny dorszowe bliskie Wielkiej Brytanii zostały przełowione, trzeba było łapać dalej, równolegle Islandczycy rozszerzali obszary połowowe. Stawkę windowały potrzeby rybaków brytyjskich, a jeszcze bardziej islandzkich, bo gospodarka niebogatej wtedy wyspy bazowała na rybołówstwie. Szło również o urażoną dumę mocarstwa i symbol fish and chips. Modę na danie zapoczątkowały zwyczaje kulinarne hiszpańskich Żydów emigrujących na Wyspy. Później, wraz z rozwojem na Morzu Północnym sprawniejszego rybołówstwa i upowszechnieniem kolei dostarczających świeże ryby w głąb lądu, zawinięty w gazetę filet dorsza z frytkami stał się codziennym, tanim i sycącym pożywieniem brytyjskich robotników. Wszystkie trzy dorszowe starcia wygrali Islandczycy, mimo wątlutkich sił, które rzucili przeciw pozostałościom floty dawnego imperium morskiego – niszczycielom i fregatom. Wikingowie podcinali brytyjskie sieci i przede wszystkim zagrozili – w szczycie zimnej wojny – że opuszczą szeregi NATO, co mocno osłabiłoby pozycję strategiczną Sojuszu Północnoatlantyckiego właśnie w północnej części Atlantyku. Homar z dyskontu Dorsz, jak przystało na rybę o wielkim geopolitycznym znaczeniu, doczekał się przynajmniej jednej, wydanej kilkanaście lat temu, biografii. Jej autor Mark Kurlansky opisuje na kilkuset stronach m.in. wojny rozgrywane o niego jeszcze w XVI w., jego wkład w rewolucję amerykańską i utrzymanie przy życiu milionów ludzi na co najmniej czterech kontynentach na przestrzeni ostatnich tysięcy lat. Mimowolna popularność dorsza przełożyła się na jego fatalną sytuację, podejrzewano, że groziło mu katastrofalne wyniszczenie. U amerykańskich wybrzeży bessa drapieżnych ryb, takich jak dorsz, przekłada się na hossę m.in. homarów – w Ameryce będących symbolem luksusu. Jak zauważa Greg Elwell z tygodnika „Oklahoma Gazette” – gdyby homar mówił, to pewnie z brytyjskim akcentem, aż się prosi, by jako bohatera kreskówki ubrać go w cylinder, monokl i pelerynę. To względna nowość, bo homar na s