Brexit – rozwód z Unią będzie burzliwy

Historycznie rzecz biorąc, brytyjska kultura polityczna ma awersje do niespodzianek. Stąd też taki, a nie inny uświęcony tradycją i monarchią jej fundament instytucjonalny, który ma gwarantować ewolucję, nie rewolucję. Ale dwa ostatnie lata w brytyjskiej polityce były nietypowe: przyniosły triumfy eurosceptyków z Partii Niepodległości (UKIP), referendum w sprawie członkostwa w Unii, dymisję Davida Camerona, degrengoladę w Partii Pracy. Zapowiada się jednak, że kolejne dwa lata mogą być dla Brytyjczyków przynajmniej równie burzliwe, czyli zupełnie niebrytyjskie. Pod koniec września na otwarcie konwencji Partii Konserwatywnej w Birmingham jej liderka i premier Wielkiej Brytanii Theresa May ogłosiła, że Londyn rozpocznie negocjacje z Brukselą w sprawie wyjścia z Unii najpóźniej w marcu przyszłego roku. Na mocy art. 50 traktatu lizbońskiego po dwóch latach od rozpoczęcia tych rozmów, jeśli strony nie dojdą do porozumienia, unijne traktaty przestają obowiązywać. Państwo opuszczające wspólnotę zostaje z niczym. Teoretycznie inne państwa Unii mogą jednomyślnie wydłużyć ten termin, ale to mało prawdopodobne. Stąd zaskoczenie – eksperci przewidywali, że Londyn będzie odwlekał rozpoczęcie rozmów, jak długo się da. Dwa lata to bardzo mało czasu, bo Londyn musi w tym czasie toczyć boje aż na sześciu frontach. Powinien przede wszystkim wynegocjować warunki wyjścia z Unii Europejskiej oraz umowę o współpracy gospodarczej ze wspólnotą, która na nowo ułoży przepływ towarów, usług i kapitału oraz, co będzie najtrudniejsze, pracowników. Ponieważ, jak wszyscy przyznają, podpisanie tak skomplikowanej umowy w ciągu dwóch lat jest niemożliwe (zazwyczaj zabiera to co najmniej sześć lat), konieczne jest dodatkowe porozumienie na ten okres przejściowy. Równolegle Londyn, by nawiązać stosunki gospodarcze z resztą globu, będzie musiał wynegocjować samodzielne zobowiązania w ramach Światowej Organizacji Handlu (WTO). Londyn musi też podpisać 53 dwustronne umowy handlowe z innymi państwami – w miejsce porozumień, które wiążą Wielką Brytanię jako członka Unii. I w końcu trzeba jeszcze ustalić nowe warunki współpracy ze wspólnotą w dziedzinie polityki zagranicznej, obronnej oraz sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, której Brytyjczycy byli niesłychanie istotnym elementem. Wszystko razem w dwa lata? Mission impossible, choć na pewno będzie burzliwie. Wszędzie rafy „Rząd nie powinien podawać w wątpliwość, spierać się czy opóźniać tego, co wyborcy nakazali mu zrobić, tylko wziąć się do roboty” – mówiła brytyjska premier w Birmingham. Dlaczego May podjęła ten wydawałoby się samobójczy krok i szybkie odpalenie art. 50? Tłumaczyła, że chodziło jej przede wszystkim o zakończenie okresu zamieszania – niepewność ma dla rynków i dla polityki często bardziej toksyczne skutki niż nawet najgorsze rozwiązania. Ale najważniejsze były względy polityczne. May obawiała się, że jeśli nie podejmie szybkich kroków w sprawie Brexitu, czeka ją rewolta eurosceptycznych posłów swojej własnej partii – z czym przez lata zmagał się jej poprzednik i autor pomysłu referendum David Cameron. Wśród torysów silna jest frakcja zwolenników szybkiego rozwodu z Unią, na czele z szefem dyplomacji Borisem Johnsonem i ministrem ds. Brexitu Davidem Davisem. Z drugiej strony w partii pozostaje spora grupa posłów niechętnych wyjściu z Unii. Chcieli oni doprowadzić do przejęcia kontroli nad całym procesem przez parlament, co mogłoby go znacząco spowolnić. „Ci, którzy twierdzą, że decyzja należy do parlamentu, nie bronią demokracji, tylko próbują ją obalić. Próbują uniemożliwić Brexit, opóźniając go. Obrażają inteligencję Brytyjczyków” – powiedziała May. I podkreśliła, że referendum dało mandat do działania rządowi. Swoją rolę odegrała też postawa Unii, w dużym stopniu kształtowana przez szefa Rady Europejskiej Donalda Tuska. Wymógł on na unijnych stolicach, by powstrzymały pokusę rozpoczęcia dwustronnych negocjacji z Londynem i poczekały na oficjalne rozpoczęcie procesu przez brytyjski rząd. Unijna jedność poprawi już i tak mocną pozycję negocjacyjną Brukseli. W kwestii Brexitu największy ból głowy dotyczy gospodarki. Wprawdzie wskaźniki ekonomiczne trzymają się na niezłym poziomie – wzrost pozostaje przyzwoity, po lipcowym dołku rośnie produkcja przemysłowa, a nastroje przedsiębiorców są dobre. Jednak sam kanclerz skarbu Phillip Hammond ostrzegał w Birmingham, że brytyjska gospodarka w najbliższych latach będzie nieprzewidywalna. Wiele firm działających w Wielkiej Brytanii operuje na minimalnych marżach. Jakiekolwiek zwiększenie kosztów, wprowadzenie nawet skromnych ceł czy zwiększenie liczby koniecznych do wypełniania dokumentów, sprawi, że ich inwestycje na Wyspach staną się nieopłacalne. Inwestorzy nie zamkną oczywiście swoich biur i fabryk z dnia na dzień, ale mogą stopniowo zmniejszać swoje zaangażowanie, a w przyszłości nie będą wchodziły do Wielkiej Brytanii z nowymi projektami. Wyzwaniem będzie przyszłość legislacji. Brytyjczycy będą musieli przejrzeć całe swoje prawo i zdecydować, które unijne regulacje chcą pozostawić, które zmodyfikować, a które zastąpić innymi. Zdaniem ekspertów 55 proc. brytyjskich ustaw ma przynajmniej częściowe oparcie w unijnej legislacji. Problemem są ponadto te obszary, które były regulowane wyłącznie bezpośrednio unijnymi przepisami, chodzi np. o bardzo istotne dla banków z Citi kwestie związane z transgranicznymi transakcjami finansowymi. Brexit, czyli opuszczenie Receptą na te problemy ma być zapowiedziana przez May „Wielka ustawa uchylająca”, która wbrew nazwie w pierwszej kolejności sprawi, że całe unijne prawo stosowane w kraju stanie się brytyjskim. Dopiero wówczas parlament i rząd będą mogli je formalnie uchylać, stosownie do potrzeb. Jak to ma wyglądać od strony instytucjonalnej? Rząd wciąż organizuje ministerstwo ds. Brexitu, dalej prowadzi rekrutację, choć sprawą zajmuje się już około 300 urzędników, mniej więcej po połowie w Londynie i Brukseli. Skalę problemu pokazuje fakt, że w administracji jest najwyżej 20 negocjatorów handlowych, a rząd będzie ich potrzebował kilkuset. Bardzo sprawny brytyjski aparat administracyjny do niedawna dreptał w miejscu, pozbawiony jasnych dyrektyw od polityków. Na początku września minister Davis, występując w Westminsterze, potrafił powiedzieć tylko tyle, że Brexit oznacza… opuszczenie Unii. W polityce międzynarodowej Brytyjczycy stają się coraz bardziej osamotnieni. Wprawdzie w Europie kanclerz Angela Merkel nawołuje do zachowania spokoju zwolenników „ukarania” Londynu za Brexit, bo na eskalacji konfliktu mogą mocno stracić obie strony, ale lista sojuszników Wielkiej Brytanii w Unii gwałtownie się skurczyła. W Londynie najbardziej obawiają się chyba Madrytu. Hiszpania jest politycznie podzielona, mimo dwukrotnych wyborów od wielu miesięcy nie udało się stworzyć tam rządu. Jednak skłócone partie są zgodne co do jednego – negocjacje brexitowe są okazją do tego, by ostro postawić kwestię kontroli nad Gibraltarem, brytyjską enklawą na południu kraju. Problemem w negocjacjach może być Paryż, który w wielu kwestiach europejskich, zwłaszcza dotyczących spraw socjalnych, stał z Londynem po przeciwnych stronach barykady, a w przyszłym roku Francuzów czekają wybory prezydenta i parlamentu. Nie wiadomo, jak zachowają się Włosi – posada lewicowego premiera Matteo Renziego wisi na włosku. Niewiadoma jest rola naszego regionu, w tym przede wszystkim Polski. Z jednej strony w wielu kwestiach Warszawa i Londyn były bliskie sobie, zwłaszcza w sprawie liberalizacji rynku wewnętrznego czy bezpieczeństwa oraz stosunku do Rosji. Londyn zaangażował się też poważnie we wzmacnianie wschodniej flanki NATO, przysyła do Polski sprzęt i ludzi na ćwiczenia. Torysi i PiS zasiadają w jednej frakcji Parlamentu Europejskiego, a minister spraw zagranicznych Witold Waszczykowski na początku roku wymienił w swoim exposé Londyn jako głównego sojusznika w Unii. Zarzewiem konfliktu mogą stać się jednak przyszłe losy Polaków mieszkających w Wielkiej Brytanii, których liczbę szacuje się na 900 tys. Prawie wszyscy spośród nich pracują i – wbrew opinii części Brytyjczyków – nie nadużywają tamtejszego systemu polityki społecznej. Wprost przeciwnie – mają wielki wkład w brytyjską gospodarkę. Jednak po zaognieniu nastrojów w kampanii referendalnej Polacy coraz częściej skarżą się na złe traktowanie – na ulicach słyszą, że mają się zabierać do domu. O przyszłość na Wyspach nie muszą się martwić tylko ci, którzy mieszkają tam od pięciu lat i dłużej, więc mogą się ubiegać o brytyjskie obywatelstwo. Według „The Times” rząd chce zmusić firmy do tworzenia list cudzoziemskich pracowników, by je zawstydzać. Poza Unią Londyn również nie może liczyć na taryfę ulgową. Zimnym prysznicem dla Theresy May był szczyt G20 w Chinach na początku września. Prezydent USA Barack Obama dał tam Brytyjczykom jasno do zrozumienia, że spadli na koniec kolejki: Waszyngton nie zacznie negocjacji handlowych z Londynem, dopóki nie będzie wiadomo, jak ten ułoży sobie stosunki z Unią. Ostre warunki Brytyjczykom, i to w bardzo mało dyplomatyczny sposób, postawili Japończycy, grożąc w oficjalnym piśmie wycofaniem inwestycji. Chęć rozmów zgłosiło tylko kilka krajów, w tym Australia. Na kursie kolizyjnym May w swoim wystąpieniu podczas nieda