Na dworze Daniela Ortegi

Jest tu wszystko, czego potrzeba w dobrej opowieści. Poznali się w latach 70., w czasach walki z dyktaturą Anastasio Somozy Debayle, na wygnaniu w sąsiedniej Kostaryce. Pewnego dnia w konspiracyjnym domu Rosario Murillo, gdzie powielano podziemne gazetki, zjawił się niejaki „Enrique”. To był Daniel Ortega. Zaiskrzyło. Młody bojownik zaadoptował dwójkę dzieci bojowniczki i poetki; od tamtej pory są nierozłączną parą – teraz także polityczną. To Murillo, o wiele bardziej niż Ortega, była w ostatnim czasie w centrum uwagi. Nieformalną rolę szarej eminencji obozu władzy postanowiła zinstytucjonalizować i na początku listopada 2016 r. wraz z mężem (ona jako jego „wice”) wygrali wybory prezydenckie. W polityce była od zawsze. W czasach dyktatury Somozy aresztowano ją za udział w ulicznych protestach. Potem działała w podziemiu, wreszcie – na emigracji. Miała intelektualne kompetencje większe niż niejeden komendant maczo. Absolwentka szkół – brytyjskiej i szwajcarskiej – dla dzieci z „dobrych domów”. Biegła we francuskim i angielskim. Literatka. Rewolucyjną juntę, która w 1979 r. obaliła dyktatora Somozę, tworzyli jednak wyłącznie mężczyźni i trzymali Murillo na dystans. Okazało się, że nawet tak egalitarna rewolucja miała dla ambitnej kobiety szklany sufit nie do przebicia. Czas Murillo przyszedł dopiero w ostatniej dekadzie. Jej społeczna aktywność, popularność wśród biednych, pełne politycznej pasji audycje radiowe pomogły wrócić jej mężowi do władzy. Stała się szarą eminencją uprawiającą nepotyzm, wpływającą na obsadę stanowisk w administracji i przedsiębiorstwach państwowych. Doprowadziła do usunięcia z otoczenia męża wielu jego długoletnich towarzyszy. Polityczne sukcesy Murillo – a teraz wybór na wiceprezydent kraju – trudno jednak uznać za emblemat awansu kobiet czy zmieniającego się na lepsze ich losu. Jeśli kogoś przypomina, to nie żadną z ikon feminizmu, prędzej Susan Mubarak – żonę byłego dyktatora Egiptu, która stwarzała dobrą aurę wokół autorytarnego przywódcy i małżonka. Najbardziej dramatycznym testem lojalności Murillo wobec męża-prezydenta były oskarżenia jej córki z wcześniejszego związku pod adresem Ortegi. Zoilamerica, adoptowana przez Ortegę, ogłosiła kilka lat temu, że przybrany ojciec molestował ją seksualnie przez wiele lat i gwałcił. Murillo i całe rodzeństwo Zoilameriki stanęli po stronie Ortegi. Matka oskarżyła córkę, że kłamie, i obwieściła światu, że ta jest psychicznie chora. Później rząd deportował męża Zoilameriki, Boliwijczyka, a ona wyjechała razem z nim, mieszkają w Kostaryce. Rewolucja poetów Wszystko to jest odległe od ducha „rewolucji poetów”, jak okrzyknięto sandinistowskie powstanie 1979 r. Patron rewolucji Augusto Sandino wywołał w latach 30. rebelię przeciw amerykańskiej okupacji Nikaragui. Inspirowany m.in. rewolucją meksykańską z początków XX w. niósł na sztandarach hasła przeciwko imperializmowi, domagał się społecznego wyzwolenia ubogich, sprzeciwiał rasizmowi i postulował inkluzję rdzennych mieszkańców kraju. Powstanie Sandino doprowadziło do wycofania się Amerykanów z Nikaragui, ale on sam został zamordowany. Przywódcą buntowników stał się w pewnym momencie Daniel Ortega. Nikaraguą rządził klan Somozów, a niemal cała ziemia tego rolniczego kraju należała do zaledwie kilkunastu rodzin. „Anastasio Somoza Garcia miał na dziedzińcu domu cały ogród zoologiczny z klatkami przedzielonymi na dwie części: w jednej siedziały krwiożercze bestie, w drugiej, oddzieleni zaledwie żelaznymi prętami – jego polityczni przeciwnicy” – pisze o Somozie Gabriel Garcia Marquez. Syn tego Somozy i jego następca, też Anastasio, zdefraudował pieniądze z zagranicy na pomoc ofiarom wielkiego trzęsienia ziemi, jakie dotknęło Nikaraguę w 1974 r. Skrytobójstwa przeciwników politycznych i tortury należały do codziennej rutyny reżimu. Znienawidzony w kraju władca był na łasce Waszyngtonu. Sandinistowski Front Wyzwolenia Narodowego (FSLN) powstał w latach 60., krótko po zwycięstwie rewolucji kubańskiej, ale sukces w walce z dyktaturą odniósł dopiero po 18 latach. „Rewolucja poetów” – wśród jej przywódców poetami lub prozaikami byli Tomás Borge, Sergio Ramírez, Ernesto Cardenal – połączyła ubogich chłopów i inteligentów z miast, a jej program był oryginalnym mariażem inspiracji marksistowskich i chrześcijańskich. W rządzie sandinistowskim było trzech księży: Miguel d’Escoto oraz bracia Cardenalowie – wszyscy trzej związani z ruchem teologii wyzwolenia. Wyzwolenie biednych z nędzy, konfiskaty oligarchicznych majątków, reforma rolna, alfabetyzacja, objęcie biednych opieką zdrowotną – wszystkie te plany udało się zrealizować tylko częściowo. Jedna czwarta budżetu Nikaragui szła na walkę ze zbrojną kontrrewolucją. Szkolone przez CIA w sąsiednim Hondurasie wrogie sandinistom oddziały contras przez całą dekadę lat 80. wszelkimi środkami próbowały wywrócić rewolucyjny rząd. Administracja Ronalda Reagana inspirowała tę dywersję pod hasłem „nie pozwolimy na drugą Kubę”. Inaczej niż Fidel Castro, który od początku wspierał rewolucję w Nikaragui, sandiniści nie chcieli powielać radzieckiego modelu i zdecydowali się na weryfikację w demokratycznych wyborach. Pierwsze z nich w 1984 r. wygrali – prezydentem został wysuwający się na czoło w rewolucyjnej komitywie Daniel Ortega. Jednak kolejne wybory, w 1990 r., Ortega przegrał. Na jego porażce zaważyła amerykańska interwencja zbrojna w Panamie w 1989 r., która obaliła krnąbrnego przywódcę tego kraju Manuela Noriegę (jej ofiarą padło 3 tys. zabitych). Po latach wojny partyzanckiej i dekadzie krwawego konfliktu między sandinistami a contras Nikaraguańczycy pragnęli pokoju za wszelką cenę. Odsunięcie sandinistów od władzy odsuwało zarazem ryzyko scenariusza znanego z Panamy i tysięcy kolejnych ofiar. Kameleon Ortega przegrał trzy wybory z rzędu, ale nauczył się cierpliwości. W Ameryce Łacińskiej wzbierała fala niezadowolenia, która wyniosła do władzy lewicowych liderów: Hugo Cháveza w Wenezueli, Luiza Inacio Lulę da Silvę w Brazylii, Néstora Kirchnera w Argentynie, Evo Moralesa w Boliwii. W końcu ta fala dotarła również do Nikaragui. W 2007 r., po 17 latach postu od rządzenia, Ortega ponownie wygrał wybory prezydenckie i wrócił na szczyt. Zaczął tak jak można było się spodziewać: uruchomił programy społeczne dla najbiedniejszych, w tym budowę tanich mieszkań i domków, mikrokredyty dla drobnych przedsiębiorców, polepszył dostęp ubogich do służby zdrowia. Dzięki hojnej pomocy Wenezueli „lewa noga” Ortegi rosła w siłę – poparcie biednych miał zapewnione na długie lata. Wkrótce jednak Nikaraguańczycy ujrzeli Ortegę odmienionego – właściwie nie do poznania. Dawny rewolucjonista, który prowadził politykę konfiskaty wielkich majątków ziemskich i był w ogniu krytyki hierarchów Kościoła katolickiego, zaczął inwestować politycznie również w „prawą nogę”. Stać na dwóch to nie to samo co na jednej, prawda? Obłaskawił więc wrogów: Kościół katolicki i wielki biznes. W ruchu sandinistowskim katolicyzm zawsze miał silną reprezentację, ale był to katolicyzm Kazania na Górze i z przypowieści o dobrym Samarytaninie, niechętny Watykanowi i purpuratom. Znalazł wyraz w teologii wyzwolenia, krytyce bogactwa Kościoła hierarchicznego i jego sojuszu z klasami posiadaczy. Odmieniony Ortega zawarł sojusz z tą częścią Kościoła, którą zawsze zwalczał i która zawsze zwalczała jego. Ceną za poparcie biskupów było wprowadzenie arcyrestrykcyjnej ustawy antyaborcyjnej, która zakazuje usunięcia ciąży w każdych okolicznościach bez wyjątku. Z kolei poparcie dużego biznesu, w tym starych oligarchicznych rodzin, Ortega kupił ponad setką ustaw, które – najogólniej mówiąc – sprzyjały inwestycjom i wolnej przedsiębiorczości, bez zważania na prawa pracownicze czy ochronę środowiska. Jak zauważył pewien komentator, „w tej symbiotycznej miksturze oligarchia znowu czuje się komfortowo. El Comandante jest gwarantem jej beneficjów”. Gorączka drewna O przemianie Ortegi najboleśniej przekonali się autochtoni z ludu Miskitos, których ok. 180 tys. zamieszkuje nikaraguańskie wybrzeże Morza Karaibskiego. W ostatnich latach ich terytoria stały się obiektem najazdu osadników. Miskitos są brutalnie atakowani, 30 zginęło w starciach z najeźdźcami lub padło ofiarą skrytobójstw. W nikaraguańskiej dżungli rosną gatunki drzew, za wyroby z których klienci w krajach Północy gotowi są płacić słono. Jest też złoto. Miskitos to jeden z nielicznych ludów autochtonicznych, którego w czasach konkwisty nie zdołali podbić ani Hiszpanie, ani nieco później Brytyjczycy. Również sandiniści i Miskitos mają za sobą burzliwą