Krzysztof Skubiszewski – pierwszy dyplomata

Trump, Brexit, przyszłość Unii, złowrogi Putin i fala uchodźców w Europie – trzeba by Polsce strategii i wyjątkowego sternika polityki zagranicznej. W takim czasie ukazuje się gruby tom „Krzysztof Skubiszewski i dyplomacja czasów przełomu”. Jeśli dziś tracimy grunt pod nogami, to tamte czasy były dużo trudniejsze. Polska wtedy nie tylko szła nieprzetartym szlakiem – od tzw. realnego socjalizmu do gospodarki rynkowej, ale w marszu tym walczyła o uznanie swojej granicy zachodniej, rozwiązanie sojuszu wojskowego z ZSRR, wyprowadzenie wojsk radzieckich i redukcję długu zagranicznego. O zasługach ministra Skubiszewskiego (1926–2010) i własnej pracy w MSZ piszą dyplomaci i analitycy. Otarłem się sam o tę Historię. Wysłuchałem z galerii prasowej pierwszego przemówienia Skubiszewskiego na sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 1989 r., dosłownie kilka dni po powołaniu nowego polskiego rządu. Skubiszewskiego przyjęto tam niczym rzadkiego ptaka: z godnością przedstawił światu Polskę nową i niepodległą. Jesteśmy samodzielni, ale i odpowiedzialni – nie zrobimy głupstw, ale będziemy walczyć o utrzymanie przestrzeni wolności – tak rozumiałem jego ton. Spokojny rozwód przymusowego małżeństwa z ZSRR ułatwiał Michaił Gorbaczow. Tuż przed historyczną rozmową pierwszego niekomunistycznego premiera rządu polskiego na Kremlu w listopadzie 1989 r. ostatni radziecki gensek udzielił mi krótkiego wywiadu. Byłoby dziwne, gdybyśmy światu nie pokazali, że możemy się spokojnie porozumieć, nawet jeśli Polska chce iść swoją drogą – przekonywał. A z Rosją i Układem Warszawskim trzeba było się rozstać bez wywołania konfliktów, wszyscy na Zachodzie się tego bali. Skubiszewskiemu, wspieranemu przez Lecha Wałęsę, pozostawała ekwilibrystyka dyplomatyczna. Doraźnym polskim priorytetem było ułożenie stosunków z powstającymi zjednoczonymi Niemcami – zwłaszcza traktatowe potwierdzenie naszej granicy zachodniej. Skubiszewski, specjalista od traktatów, wymusił udział Polski w istotnej dla nas części konferencji „2 plus 4” dotyczącej zjednoczenia Niemiec i uzyskał rozwiązanie traktatowe, które nie pozostawiło wątpliwości w sprawie granicy. Ale by załatwić tę sprawę, trzeba było zachować przychylność Rosji i niezbyt ostro domagać się wycofania wojsk radzieckich. Tym bardziej że nie było pieniędzy, by – tak jak Niemcy – zapłacić Moskwie za przeprowadzkę. Pośród sprzecznych postaw wielkich mocarstw ekipę negocjatorów i samego Skubiszewskiego – jak to w Polsce – oskarżano o opóźnianie, uległość, wręcz sprzyjanie interesom Rosji. Czy można było wszystko załatwić szybciej i lepiej? Według Skubiszewskiego ostatecznym dowodem, że obrana taktyka była słuszna, okazał się bezkonfliktowy demontaż Układu Warszawskiego. Stawiano mu zarzut „finlandyzacji” Polski – chwyt efektowny, ale czy rzetelny? Przecież było to trochę jak stąpanie po lodzie o niemożliwej do sprawdzenia grubości. Książka