„Rio Tinto deportowane! Serbia–Australia 1:1”. Takim tytułem belgradzki tabloid „Kurir” przywitał niespodziewaną decyzję premier Any Brnabić o zerwaniu umowy z australijsko-brytyjskim potentatem wydobywczym, dotyczącej budowy wielkiej kopalni litu w dolinie rzeki Jadar. „To koniec Rio Tinto w Serbii”– ogłosiła z emfazą. Zestawienie tego faktu z deportacją z Australii niezaszczepionego tenisisty Novaka Djokovicia – wielu Serbów uznało to za poniżające nie tylko dla ich słynnego rodaka, ale i całego kraju – narzuca się to samo. Byłaby to bardzo kosztowana zemsta: inwestycja Australijczyków opiewała na 2,4 mld dol. Koncern zainwestował już 400 mln dol. i wykupił 90 proc. terenów pod kopalnię. Z czego teraz gospodarze czynią mu zarzut, że się zbytnio pospieszył, nie przedstawiwszy wyczerpującej analizy skutków ekologicznych. Ale w tle są też kwietniowe wybory parlamentarne. A w sprawie kopalni narastają protesty, które połączyły ludzi różnych opcji, zaskoczyły skalą oraz świetną organizacją. Wsparł je zresztą sam Djoković.
Przesłanie tych manifestacji, że władza woli australijskiego niszczyciela niż ochronę rodzimego krajobrazu, ułatwiło jej podjęcie kosztownej decyzji. Co z kolei skomplikuje sytuację w przemyśle motoryzacyjnym, przestawiającym się na elektryczne samochody, bo bez litu nie ma akumulatorów. Głównymi jego producentami są Australia i Chiny oraz „litowy trójkąt” na granicy Boliwii, Argentyny i Chile, gdzie znajduje się 75 proc. światowych złóż. W ciągu ostatniej dekady lit podrożał już o 300 proc., a do 2050 r. potrzeba go będzie pięć razy więcej. Czy po wyborach możliwa jest jeszcze zmiana decyzji dotyczącej Rio Tinto? Są tacy, którzy w to wierzą.