Zwyczajem średniowiecznym było, iż ojciec-król, któremu urodziło się kilku synów, wybierał jednego na następcę, a pozostali byli zdani na karierę w duchowieństwie. W XVII w., szczególnie w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, gdzie obowiązywała zasada tronu elekcyjnego, takie obyczaje przestały obowiązywać. Synowie królewscy samodzielnie, bez wsparcia czy sugestii ze strony ojca, starali się o urzędy duchowne. Przykładem był Jan Kazimierz.
Syn Zygmunta III Wazy i Konstancji Habsburżanki urodził się 22 marca 1609 r. w Krakowie,
został ochrzczony 26 kwietnia w Katedrze Wawelskiej przez biskupa Piotra Tylickiego. Wtedy otrzymał pierwsze imię Jan – na pamiątkę dziadka Jana III Wazy, króla Szwecji. Ksiądz Piotr Skarga, największy kaznodzieja w zakonie jezuitów z przełomu XVI i początku XVII w., ofiarował powtórnie młodego królewicza Matce Boskiej i św. Kazimierzowi w Wilnie, dzięki czemu ukształtowało się jego pełne imię Jan Kazimierz. Był to jednocześnie pierwszy kontakt bardzo młodego Wazy z przedstawicielem najdynamiczniej rozwijającego się w Europie i w Rzeczypospolitej Obojga Narodów zakonu (patrz ramka).
Wychowywanie dzieci królewskich miało w XVII w. dość bogatą tradycję. Gdy królewicz był bardzo młody, najczęściej stosowano tzw. wychowanie długoszowskie, charakteryzujące się surowością i twardością w postępowaniu. Dzieci w 9–10 roku życia wychowywano na zasadach Rad Kallimacha. Pobierały one nauki o charakterze humanistycznym uzupełnione ćwiczeniami fizycznymi. Kandydat na tron w Rzeczypospolitej miał się charakteryzować zdrowym duchem i ciałem.
Jan Kazimierz jako bardzo młody królewicz znalazł się pod wpływami dworu swojej matki, a szczególnie ochmistrzyni Urszuli Meierin Gienger (1570–1635), która układała plany dzienne dla dzieci swojej władczyni.