Książka Martina Gilberta (ur.1936 r.), wybitnego historyka brytyjskiego, jest reklamowana przez wydawcę jako „pierwsza w Polsce historia Holocaustu”. I rzeczywiście, nie było dotąd na naszym rynku czytelniczym równie kompletnego i wszechstronnego opracowania dziejów Zagłady, łączącego w sobie zarówno cechy encyklopedyczne, jak i żywej narracji fabularnej. Autor wykorzystując różnorodne świadectwa, dokumenty, wspomnienia, listy i fotografie przedstawia życie wspólnoty żydowskiej przed Holocaustem, następnie zajmuje się latami 1933-39 w nazistowskich Niemczech.
Część zasadniczą książki tworzy kilka kolejnych rozdziałów poświęconych czasom wojny, które są wnikliwą rekonstrukcją i zapisem Zbrodni, w tym również rekonstrukcją prób i aktów heroicznego przeciwstawiania się jej - podejmowanych przez samych Żydów i przedstawicieli innych narodów (polski udział w pomocy dla Żydów nie został jakoś szczególnie wyróżniony, w każdym razie nie na skalę naszych wyobrażeń i oczekiwań). Wreszcie, całość kończy opowieść o tym, jak Holocaust żył i żyje we współczesnej pamięci, od Norymbergi do dnia dzisiejszego, jak wpływał i wpływa na dzisiejsze rozumienie źródeł powstawania nienawiści rasowej i jak kształtuje postawy i zachowania wobec wszelkich przejawów tejże nienawiści.
Encyklopedia Gilberta podsumowuje ogromny wysiłek badaczy, nie tylko żydowskich, którzy przez kilka dziesiątków lat próbowali opisać Holocaust, odtworzyć losy ludzi i losy wspólnoty żydowskiej, także pojąć jak więzi spajające cywilizację mogą być tak kruche. Ta historia powinna znaleźć swoje miejsce w polskich programach szkolnych i edukacyjnych.
Wiesław Władyka
Martin Gilbert: Holocaust. Ludzie. Dokumenty. Pamięć. Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media. Horyzont.