Archiwum Polityki

Zdjąć gwiazdy z szubienic

„W poszukiwaniu utraconych lat” Jana Sosińskiego to jeszcze jeden filmowy dokument o sprawie polsko-żydowskiej. Kto się zżyma, że już nie może, że dosyć, po co wracać do tego węzła nie do rozsupłania, niech dalej nie czyta. Ja należę do innej frakcji. Podobnie jak jury międzynarodowego festiwalu filmów dokumentalnych „Rozstaje Europy”, które przyznało filmowi II nagrodę.

Michał Sobelman, współscenarzysta filmu Jana Sosińskiego, mieszkał w Polsce do 1968 r., musiał wyjechać z rodzicami po marcowej kampanii antysemickiej, wrócił jako pracownik ambasady izraelskiej, mieszka znowu w Warszawie. Ale do domu, z którego wyjechał przed ponad 30 laty, jakoś jeszcze nie zaszedł. „Może kiedyś” – mówi ze smutnym uśmiechem w filmie. W czasie marcowej ohydy ktoś wymalował na budynku napis: Tu mieszka Żyd.

Po co wracał? Po co przyjeżdża do Polski roześmiana, piękna izraelska młodzież? Przecież zobaczą prędzej czy później gwiazdy Dawida na szubienicy wymalowane i w Tykocinie, i w Warszawie, teraz, ponad pół wieku po Zagładzie, po Marcu, po uroczystości w Jedwabnem.

Sobelman, jak wielu innych Żydów z polskimi korzeniami, przyjechał w „poszukiwaniu utraconych lat”. Ten proustowski motyw nie nadaje się do drążenia. Jest zbyt osobisty, zbyt intymny. Lepiej opowiedzieć sfilmowaną w czerni i bieli historię dorastającego chłopaka, który najpierw słyszy na podwórku, jak jego koledzy od gry w piłkę skandują „ty Żydzie!”, a później dowiaduje się od matki, że sam jest Żydem. A jeszcze później, już w Izraelu, słyszy od kolegów nową obelgę: „ty Polaku!”.

Filmowy esej dokumentalny Sosińskiego-Sobelmana-Pytlakowskiego nie daje jednak za wygraną. Na co najmniej trzech ścieżkach próbuje pokazać widzowi, że ważniejsze niż powieszone gwiazdy malowane w Polsce i stereotyp Polaka, nieuleczalnego antysemity, wciąż żywy w Izraelu, są próby rozmowy, spotkania się, zrozumienia, wyprawa w głąb pamięci indywidualnej i zbiorowej. Próbuje śpiewająca aktorka Katarzyna Groniec i „kultowy” pisarz młodego pokolenia Etgar Keret, próbuje polska i izraelska młodzież, próbują jej nauczyciele (wśród nich Robert Szuchta, autor pionierskiego podręcznika o Zagładzie dla polskich szkół średnich), próbuje starsze pokolenie, które pamięta jeszcze wojnę.

Polityka 16.2002 (2346) z dnia 20.04.2002; Społeczeństwo; s. 96
Reklama