Znalezienie skutecznych terapii przeciwnowotworowych spędza sen z powiek tysiącom uczonych na całym świecie. Do drugiego etapu testów klinicznych dopuszczono w Stanach Zjednoczonych wielką nadzieję współczesnej medycyny - szczepionki wytworzone w oparciu o cząsteczki noszące wdzięczną nazwę przyzwoitek lub bardziej oficjalnie - białek opiekuńczych. Pionierem badań nad tymi białkami jest polski uczony - profesor Maciej Żylicz z Gdańska.
Profesor Żylicz zastrzega na samym początku, że gdy rozpoczynał badania bakterii 17 lat temu, w ogóle nie myślał, że ich wyniki kiedykolwiek znajdą praktyczne zastosowanie. Cel, jaki sobie przed laty postawił, miał wymiar czysto poznawczy - chodziło o wyjaśnienie mechanizmów kontrolujących zachowania komórki. Pytania o to, jak komórka reaguje na zmianę czynników zewnętrznych - podwyższenie temperatury lub obecność pewnych substancji chemicznych - nie zapowiadały, że odpowiedź może mieć tak ważkie konsekwencje medyczne.
Kluczem do rozwiązania łamigłówki było wykrycie i wyizolowanie nowych białek o niezwykłych, nieznanych wcześniej właściwościach. - Białka te nazywamy przyzwoitkami, gdyż ich zadanie polega na ochronie przed niewłaściwymi połączeniami cząsteczek chemicznych w sytuacji stresu, jakiego doznaje komórka - wyjaśnia profesor Żylicz. Okazało się w dalszych badaniach, że są to przyzwoitki bardzo aktywne, nie tylko chroniące przed złymi związkami, ale również rozrywające już zaistniałe złe połączenia.
Później wyszło na jaw, że białka-przyzwoitki odgrywają również ważną rolę w normalnym, bezstresowym funkcjonowaniu komórki. Profesor Żylicz mówi, że ich zadanie polega na sprzątaniu i rozstawianiu innych cząsteczek po kątach. Sprzątanie w warunkach komórkowych to nic innego jak proteoliza, czyli rozkładanie zbędnych cząsteczek białek na podstawowe cegiełki, z których organizm może ponownie zbudować inne proteiny. - To bardzo ekologiczny mechanizm - mówi gdański uczony. Cząsteczki, które nie zostaną sprzątnięte, są przez przyzwoitki zwijane i "zaganiane" w odpowiednie miejsca komórki - organelle.
Na tym jednak nie koniec. Białka przyzwoitki odgrywają również ważną rolę w tak fundamentalnych dla żywych organizmów procesach jak powielanie i odczytywanie informacji genetycznej.