Archiwum Polityki

Uprzedzenia: wolni od jawnych, spętani ukrytymi

Jakim przemianom podlega obecnie stosunek Polaków do Żydów? Otóż jest to czas bardzo dynamicznej ewolucji. Już niedługo do lamusa będzie można odłożyć jawny, klasyczny antysemityzm. Problemem staje się antysemityzm ukryty.

Momentem przełomowym dla zmian stosunku Polaków do Żydów są publiczne debaty na temat książek Jana Tomasza Grossa; w 2000 r. byli to „Sąsiedzi”, obecnie – „Strach. Antysemityzm w Polsce tuż po wojnie. Historia moralnej zapaści”. Czytając tę drugą książkę można odnieść wrażenie, że autor pragnie wzbudzić kolektywne poczucie winy u Polaków. Moim zdaniem, pomimo dobrych intencji Grossa, paradoksalnie publikacja ta może przynieść efekt odwrotny: przyczynić się do budowania ukrytego antysemityzmu u młodych, tolerancyjnych Polaków. Głównym winowajcą jest kilka niefortunnych zdań tej książki.

Jedno zdanie

Swoją tezę opieram na wynikach eksperymentu, który przeprowadziłem na temat zbiorowego poczucia winy młodych Polaków (2005 r.). Studenci (80 osób) zapoznawali się z tekstem „O okradaniu Żydów” Celka Perechodnika z 1943 r. (był to fragment jego książki pt. „Spowiedź”). Opowiadał on o polskiej rodzinie, która obiecując pomoc, wyłudzała mienie Żydów z getta w czasie II wojny światowej. Osoby badane były podzielone na trzy grupy, którym przedstawiłem różne wprowadzenia do tekstu Perechodnika. Wprowadzenia te różniły się tylko jednym zdaniem. Pierwszej grupie mówiłem, że badam reakcje Polaków na artykuł, z którym później studenci się zapoznawali. Drugiej grupie sugerowałem, iż tekst będą oceniać narody-ofiary drugiej wojny światowej. Natomiast grupę kontrolną po prostu prosiłem o ocenę tekstu. Potem każda z grup czytała dokładnie ten sam krótki urywek o szmalcownikach.

Okazało się, że zaledwie jedno zdanie wstępu miało zasadniczy wpływ na ocenę wypowiedzi Perechodnika. Kiedy odwoływałem się do tożsamości Polaków i Żydów jako ofiar II wojny światowej, to tekst był oceniany jako wiarygodny, studenci poczuwali się do zbiorowej winy i mieli bardziej pozytywny stosunek do Żydów niż w grupie kontrolnej.

Niezbędnik Inteligenta Polityka. Niezbędnik Inteligenta. Wydanie 14 (90039) z dnia 08.03.2008; Niezbędnik Inteligenta; s. 10
Reklama