Współczesna kultura zachodnia odchodzi od tradycyjnych zinstytucjonalizowanych religii, jednak potrzeby religijne ludzi odradzają się w innych postaciach: religiach egzotycznych (szczególnie popularny na Zachodzie staje się buddyzm), w religii New Age – oświeconej duchowości, albo w rozmaitych kultach. Jeszcze innym religię zastępuje nauka, twórczość, humanizm. Wszystkie je łączy wspólny mianownik: pierwotna ludzka potrzeba wykraczania poza granice własnego życia.
Nauka stara się zrozumieć wszystkie aspekty ludzkiej natury, także potrzeby religijne. W wielu ośrodkach prowadzi się dziś badania z zakresu neuroteologii, które obejmują analizę neurobiologicznych podstaw wiary jak i ocenę wpływów religii na zdrowie fizyczne i psychiczne. Neurolodzy Andrew Newberg i Eugene d’Aquili z University of Pennsylvania od lat badali biologię religijności i podsumowali swe obserwacje w książce „Why God Won’t Go Away?” (Dlaczego Bóg nie odchodzi), wnioskując, że potrzeba jednoczenia się z uniwersum jest wpisana w anatomię i funkcję naszego mózgu.
Doświadczenia pokazały, że doznania religijne opierają się na aktywności tych samych struktur i systemów układu nerwowego, które kierują bardziej przyziemnymi doświadczeniami i zachowaniami. Krytyczną rolę odgrywa tu autonomiczny system nerwowy, złożony z układu sympatycznego i parasympatycznego, odpowiedzialny za reakcje podniecenia w sytuacjach zagrożenia oraz uspokojenia w okresach bezpieczeństwa, niezbędne dla ratowania i podtrzymania życia. Podniecenie i relaksacja, często występujące równocześnie, są typowe dla doznań religijnych. W przeżycia religijne intensywnie zaangażowany jest nasz mózg emocjonalny (system limbiczny), w którego skład wchodzi podwzgórze, jądro migdałowate i hipokamp.
Ten ewolucyjnie stary system dostarcza nam, podobnie jak innym zwierzętom, agresywności koniecznej do zdobywania pokarmu i walki o przeżycie oraz wytwarza uczucia pierwotnej miłości i rodzinnego przywiązania, niezbędne dla przetrwania gatunku.