Niemoralny moralista Seneka

Gdy ludzie cesarza niespodziewanie zabrali Ligię z domu Aulusa Plaucjusza do pałacu Nerona, stary wódz w trosce o los swej podopiecznej zwrócił się z prośbą o pomoc do Seneki. Tak opowiada „Quo vadis”. I tylko tu Seneka występuje w powieści bezpośrednio. W rzeczywistości jako senatorowie Seneka i Plaucjusz musieli stykać się często, choć chyba nie darzyli się sympatią. A z całą pewnością wódz Plaucjusz nie starałby się, by polityk Seneka interweniował u cesarza w sprawie tak delikatnej w roku 64, kiedy to rozgrywa się akcja powieści. W Rzymie wiedziano wtedy doskonale, że już nie cieszy się on łaskami dworu. Seneka nie musiał osobiście wyjaśniać tego swemu gościowi.

Ta krótka scena spełnia jednak swą rolę. Zarysowuje postać zgorzkniałego mędrca, wprowadza w atmosferę lęku, ciążącą nad polityczną elitą stolicy: bezpiecznie można pić wodę tylko z fontanny, tę bowiem zasila publiczny akwedukt! A tymczasem Seneka, choć już nie pojawia się na kartach powieści, nie miał tam bowiem żadnej istotnej roli do spełnienia, realnie wciąż pozostawał ważną postacią w zakulisowej grze politycznej – aż do jej i swego tragicznego końca.

Seneka to najlepiej nam znany Rzymianin z I wieku n.e., a więc sprzed dwóch tysięcy lat. Choćby z tej przyczyny godzi się poświęcić mu nieco uwagi u progu III tysiąclecia. I to zwłaszcza w roku 2001, jest bowiem wielce prawdopodobne, że urodził się w 1 roku n.e.! Wywarł trwały wpływ na kulturę europejską.

Znamy nie tylko podstawowe fakty z jego życia: Lucjusz Anneusz Seneka, urodzony w hiszpańskiej Kordubie w średnio zamożnej rodzinie wybitnego retora, w stolicy dzięki pomocy krewnych rozpoczął z powodzeniem karierę polityczną, wszedł w bliskie kontakty z domem cesarskim za Klaudiusza i potem za Nerona, chyba nawet zbyt bliskie; zapłacił za to wygnaniem, przywrócony jednak do łask dzięki nowej żonie cesarza Klaudiusza Agrypinie był opiekunem studiów jej syna Nerona, a w początkach jego panowania należał do najbardziej wpływowych ludzi Imperium; potem pozornie odsunął się od życia publicznego, lecz i tak został zmuszony przez swego wychowanka do popełnienia samobójstwa w roku 65. Oczywiście te informacje można jeszcze wzbogacić różnymi szczegółami. Jednakże podobnego typu elementy biografii posiadamy też o wielu osobach tamtej epoki, o politykach, pisarzach, dowódcach, a nawet o ówczesnych biznesmenach. W przypadku wszakże Seneki mamy do czynienia z czymś znacznie istotniejszym i, jeśli chodzi o postacie starożytności, bardzo rzadkim.