Mniej niż ktoś” to coś więcej niż tylko wybór esejów Josifa Brodskiego (1940–1996), laureata literackiej Nagrody Nobla z 1987 r. Ta książka ma, przynajmniej dla mnie, urok proustowskiej magdalenki. Co tekst, to wspomnienie z młodości, bo przecież większość z nich ukazała się u nas już pod koniec lat 80., oficjalnie i poza cenzurą. Był Brodski jednym z najwspanialszych eseistów swoich czasów i nim pozostał, a od przedwczesnej śmierci rosyjskiego poety i wygnańca z ZSRR nie pojawiło się po obu stronach Atlantyku wielu autorów, którzy mogliby zagrozić jego pozycji. Czytając takie teksty jak „Mniej niż ktoś” czy „W półtora pokoju”, naprawdę trudno oprzeć się wrażeniu, że pod piórem autora „Ucieczki z Bizancjum” gatunek ten osiągnął szczyt intelektualnego wyrafinowania i stylistycznej doskonałości. Są tu teksty wprost rewelacyjne, jak wspomnienie „Na śmierć Nadieżdy Mandelsztam (1899–1980)”; są znakomite eseje poświęcone najważniejszym dla poety autorom: Andriejowi Płatonowowi (przy którym Vladimir Nabokov był tym, „czym linoskoczek przy zdobywcy Everestu”), Osipowi Mandelsztamowi, Marynie Cwietajewej, W.H. Audenowi, Annie Achmatowej, Konstantinosowi Kawafisowi, Dantemu.
Są wciąż niesłychanie aktualne refleksje dotyczące powojennej literatury rosyjskiej, a także eseje o Petersburgu, rodzinnym mieście autora, i o Stambule, który odwiedził, ponieważ chciał – jak wspomina z właściwą sobie ironią – by zwracano się do niego effendi. Jednym słowem, lektura obowiązkowa dla każdego, kto pragnie uchodzić za człowieka obytego. Bo oczytani oczywiście już ją znają.
Josif Brodski, Mniej niż ktoś. Eseje, przekł.