Archiwum Polityki

Atrakcje abstrakcji

W wiedeńskim Kunstforum przygotowano wystawę malarstwa abstrakcyjnego. Ekspozycja miała być świadectwem potęgi jednego z najgłośniejszych kierunków sztuki XX w., a jest dowodem na jego powolną agonię.

Abstrakcja, jak się ją potocznie rozumie, narodziła się w sztuce na początku XX w. To doprawdy zadziwiające (pamiętając inne dziwaczne spory), ale historycy sztuki są wyjątkowo zgodni w ocenie, kogo uznać za pierwszego twórcę abstrakcyjnego i kiedy dokonał on owego estetycznego wynalazku. Niemal zawsze w takich razach pada nazwisko Wasyla Kandinsky’ego i 1910 r., w którym spod jego pędzla wyszła akwarelka uznana za inaugurującą nowy kierunek sztuki. Oczywiście, gorliwi badacze jako prekursorów wskazują Jamesa Turnera, Henry’ego van de Velde („Kompozycja abstrakcyjna” z 1893 r.), Mikalojusa Čiurlonisa („Leśna muzyka, leśne szmery” z 1903 r.), Francisa Picabię sprzed dadaistycznych wygłupów (np. „Kauczuk” z 1909 r.).

Skoro każdy z nich mógłby być pierwszy, dlaczego ów zaszczytny tytuł przyznano Rosjaninowi? Historycy sztuki tłumaczą, że Kandinsky był pierwszym malarzem, u którego abstrakcja zrodziła się z głębokiego przekonania, dochodził do niej świadomie i konsekwentnie. I to dopiero w dojrzałym, 44 roku życia. A inni? Moment uniesienia, intuicyjna gra estetyczna, niezamierzony efekt itd. Słowem, dostrzec ich wypada, ale obwołać prekursorami już nie.

Abstrakcja okazała się niezwykle atrakcyjnym patentem dla pełnych niepokoju i energii twórców początków wieku.

W ślady Kandinsky’ego rychło ruszyli inni, tworząc – jak w przypadku malarstwa figuralnego – kolejne kierunki, nurty, podgrupy. Pojawiły się m.in. orfizm i łuczyzm, neoplastycyzm i konstruktywizm, a każdy proponował własną plątaninę (lub symetrię) plam, linii, kolorów, kwadratów. Dziś niektórym z ówczesnych pionierów, takim jak Malewicz, Mondrian, Klee, Łarionow czy Delaunay, poświęca się najgrubsze rozdziały w podręcznikach historii sztuki minionego stulecia.

Polityka 19.2008 (2653) z dnia 10.05.2008; Kultura; s. 60
Reklama