Lech, Rus i Moskwicin. Zdecydowanie nie są to ulubieni sąsiedzi Polaków, choć sąsiedztwo to fizycznie ogranicza się do krótkiej granicy Polski z Obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej. Według badań CBOS w 2020 r. sympatię wobec Rosjan deklarowało 26 proc. obywateli RP, podczas gdy niechęć – 42 proc. Gorzej w tym polskim rankingu sympatii (wśród 23 ujętych w badaniu nacji) wypadają tylko Turcy, Romowie i Arabowie. Drugi wielki sąsiad, Niemcy, są bardziej lubiani (36 proc. sympatii) niż nielubiani (29 proc. niechęci) i zajmują miejsce w środku stawki (13).
Prawdom i mitom we wzajemnych relacjach Polaków i Niemców poświęciliśmy Pomocnik Historyczny w 2018 r. Czas więc na Rosjan. Od razu ważne zastrzeżenie semantyczne. Mniej więcej do połowy XVI w. w języku polskim odróżniano Rusinów, bezpośrednich sąsiadów (w dużym stopniu mieszkańców Wielkiego Księstwa Litewskiego), od dalekich Moskwicinów/Moskali, zamieszkujących organizujące się, potężniejące i „zbierające ziemie ruskie” państwo moskiewskie. Kontakty Polaków z Moskalami na dobre zaczęły się, gdy Korona, po unii z Litwą, włączyła się w rywalizację Wilna z Moskwą o prymat na ziemiach zachodnioruskich, a z kolei moskiewscy władcy przyjęli tytuł carów Wszechrusi, ustanawiając cesarstwo rosyjskie, które wkrótce stało się śmiertelnym wrogiem Rzeczpospolitej.
Okazją do opowiedzenia dziejów wzajemnych relacji Polaków, Rusinów oraz Moskwicinów/Rosjan jest 100. rocznica Bitwy Warszawskiej i wojny polsko-bolszewickiej 1919/20. Dyplomata brytyjski lord D’Abernon był przekonany, iż „Bitwa Warszawska ocaliła Europę Środkową i część zachodniej od (…) fanatycznej tyranii Sowietów”. Wojna 1919/20 pogorszyła stosunki polsko-rosyjskie, dalekie od normalnych po ponad 120 latach rozbiorów i niewoli. XX w. do koszyka starych lęków i wzajemnych uprzedzeń dosypał garściami nowe. Warto pochylić się nad dziejami tego sąsiedztwa, by oddzielić prawdę od mitów, pokazać punkty zwrotne, ukazać źródła stereotypów.
Pomocnik Historyczny „Polacy i Rosjanie” ukaże się 5 sierpnia w kioskach i na sklep.polityka.pl.