Jak każdy wielki wynalazek samowar jest przyrządem bardzo prostym. W swoim klasycznym wydaniu składa się zaledwie z ok. 45 elementów, wliczając w to wszystkie niezbędne śrubki, pokrywki, nóżki i kranik. Sercem samowara jest zbiornik na wodę oraz przechodząca przez całość konstrukcji rura pełniąca funkcję paleniska i zarazem komina. Tyle wystarczy, by przygotować wrzątek, który, w odróżnieniu od zwykłych czajników, nie stygnie zaraz po zagotowaniu.
Metoda gotowania z użyciem rury przechodzącej przez wnętrze naczynia znana jest od starożytności, jednak nie wiadomo, kto i kiedy dokładnie wpadł na pomysł, by sposób ten wykorzystać w Rosji przy parzeniu herbaty, choć oczywiście musiało dojść do tego wraz ze wzrostem jej popularności. Na rosyjskie stoły używka zaczęła trafiać regularnie od początku XVII w. Debiutowała jako dar od władców Chin i Mongolii dla cara, później elity piły ją jako modne lekarstwo, wreszcie jej wysoka cena i elitarna pozycja osłabły w wyniku podboju Syberii i organizacji regularnych szlaków komunikacyjnych do Chin.
Nie byłoby samowarów, gdyby nie toczone przez Rosję wojny i przemysł zbrojeniowy rozwijający się w Tule, mieście położonym 170 km na południe od Moskwy. Z Tuły pochodził Nikita Demidow, kowal, wybitny metalurg, założyciel dynastii przemysłowców i główny dostawca rozmaitej broni dla armii Piotra I. Za swoje zasługi otrzymał prawo eksploatacji surowców naturalnych Uralu, od 1702 r. budował tam huty i kopalnie. Wydobywał m.in. miedź, będącą podstawą mosiądzu, materiału często służącego do wyrobu samowarów, o których pierwsze pisane wzmianki pochodzą właśnie z Uralu i z okresu działalności Demidowa.
Historycy nie zdołali udowodnić bezpośrednich związków Nikity Demidowa z samowarami, więc palma potwierdzonego pierwszeństwa przypada jego krajanom, rodzinie Lisicynów.