Przemysł zbrojeniowy w latach 90.

Scheda po PRL. Pod koniec istnienia PRL przemysł obronny dostarczał polskim siłom zbrojnym wyposażenie wytwarzane w 55 proc. oparte na własnych rozwiązaniach. Ogólne wskaźniki w latach 1955–89 obejmowały ok. 10 tys. czołgów, 580 samobieżnych haubic, 1,6 tys. średnich opancerzonych ciągników artyleryjskich, 8,6 tys. transporterów opancerzonych, 18 tys. samolotów, 220 tys. karabinów maszynowych, 1,6 mln karabinków i pistoletów maszynowych oraz poważne ilości amunicji różnych kalibrów. W szczytowym 1985 r. pracowało w przemyśle obronnym 726 tys. pracowników, co stanowiło 4,23 proc. ogółu w gospodarce narodowej. W 1990 r. ok. 60 proc. jego mocy wytwórczych wykorzystywano na potrzeby sektora cywilnego. W gospodarce nakazowo-rozdzielczej przemysł obronny był traktowany preferencyjnie. Egzystował w miękkich ograniczeniach budżetowych i korzystał z daleko idących preferencji. Przedsiębiorstwa realizujące zamówienia wojskowe miały bezwzględny priorytet w zaopatrzeniu materiałowotechnicznym oraz w uzyskiwaniu niskooprocentowanych kredytów bankowych, były zwolnione z podatku dochodowego i obrotowego oraz od ponadnormatywnych wynagrodzeń. Otrzymywały dotacje na działalność inwestycyjną i na dopłaty wyrównawcze do eksportu broni kierowanego do strefy rublowej. Oznaczało to wymierne koszty utraconych możliwości rozwoju pozostałych części gospodarki narodowej. Było to nie do utrzymania po transformacji ustrojowej w 1989 r. Pierwszy plan restrukturyzacyjny. Pierwsze prace nad restrukturyzacją przemysłu obronnego nie wyszły, ze względu na brak środków, poza niezbyt owocne prace studyjne. Dopiero plan przedstawiony przez firmę Proxy Ltd. w 1991 r. można uznać za pierwszą próbę przebudowy polskiego sektora zbrojeniowego. Jego główne założenia to: • Precyzyjne ujęcie zadań sił zbrojnych i przemysłu obronnego, co w praktyce oznaczało konieczność wytworzenia pełnej strategii obronnej państwa przez rząd. MON miał zhierarchizować potrzeby i rozdzielić środki w długoletnich planach badawczych i zakupowych, a przedsiębiorstwa przemysłu obronnego na tej podstawie zaplanować działania i dokonać restrukturyzacji na podstawie długoletnich planów finansowych. • Całkowite zerwanie z zasadami nakazowo-rozdzielczymi. W czasie pokoju przemysł obronny miał działać w zgodzie z zasadami wolnego rynku i konkurencji. Wpływ państwa miał się ograniczać tylko do okresu zagrożeń. • Zmiana (wymiana) kadry zarządczej w zakładach przemysłu obronnego, której bierność i nieumiejętność w przystosowaniu się do nowego otoczenia konkurencyjnego uważano za największy problem mikroekonomiczny. Wskazywano na prymitywny marketing, chęć utrzymania się w sytuacji monopsonu MON (ministerstwo jedynym odbiorcą), brak systematycznej analizy potencjalnych rynków. • Wydzielenie ok. 30 przedsiębiorstw kluczowych dla obronności kraju, w których państwo powinno zatrzymać pakiet kontrolny akcji, i stworzenie trzech dużych holdingów (pancerny, lotniczy, rakietowo-amunicyjny) i kilku mniejszych, mających ułatwić wspólny eksport i sprzedaż oraz koncentrację działań badawczych. Plan nie wszedł w życie ze względu na brak środków finansowych na jego realizację. Wydaje się poza tym, że zarówno rząd, jak i siły zbrojne nie były w stanie podołać jego wymaganiom (wytworzenie strategii obronnej państwa), a radykalnie wolnorynkowe podejście w takiej dziedzinie jak przemysł obronny uważano wtedy (jak i po części dzisiaj) za błąd. Olbrzymią wartością planu była sama diagnoza stanu zbrojeniówki i jej poszczególnych przedsiębiorstw. Próby przebudowy. W latach 1992–93 rozpoczęto jednak pewne działania, choć nieujęte w całościowy plan. Zaczęto przekształcać przedsiębiorstwa państwowe w spółki akcyjne Skarbu Państwa, co dawało kadrze większą elastyczność w reagowaniu na zmieniającą się sytuację prawno ekonomiczną. Zredukowano olbrzymie długi wynikające z utrzymywania tzw. wolnych mocy, które zmuszały przedsiębiorstwa przemysłu obronnego do bycia w ciągłej gotowości do uruchomienia produkcji dla sił zbrojnych w sytuacji zagrożenia lub wojny (straty te oceniano w 1991 r. na 1,6 bln zł). Państwo spłaciło ich zadłużenie w ZUS, zaległe kwoty podatków oraz wypłaciło rekompensaty za zerwane kontrakty po wprowadzeniu embarga ONZ na dostawy broni do niektórych krajów (m.in. Iraku, Libii czy byłej Jugosławii). Działania te były jednak reaktywne. Dopiero pod wpływem strajków zbrojeniówki w marcu 1993 r. stworzono międzyresortowy zespół do zbadania sytuacji przemysłu obronnego, jednak ze względu na upadek rządu premier Hanny Suchockiej nie zakończył on swoich prac. Plan rządu SLD-PSL. Koalicja SLD-PSL, utworzona po wyborach w 1993 r., uznała za jeden ze swoich priorytetów poprawienie sytuacji sektora obronnego. W lutym 1994 r. uchwalono ustawę o przekształceniach własnościowych w przemyśle zbrojeniowym, a MPiH ogłosiło przetarg na projekt jego restrukturyzacji, który wygrało Centrum Kooperacji Przemysłowej. Za pieniądze pochodzące z funduszy PHARE opracowało ono „Program restrukturyzacji sektora obronnego na lata 1995–2010 wraz ze szczegółowym projektem dzi