Sejm Czteroletni pracował nad konstytucją z myślą o wzmocnieniu Rzeczpospolitej. Prący do zmian reformatorzy oraz król doprowadzili do jej przyjęcia pod nieobecność posłów opozycji 3 maja 1791 r., co można uznać za zamach stanu. Jednak reforma ustrojowa nie uchroniła Polski przed rozbiorami. W przypadku obradującego we Frankfurcie nad Menem parlamentu, uchwalona przez niego 28 marca 1849 r. konstytucja Rzeszy miała przynieść zjednoczenie Niemiec. Ale wbrew nadziejom demokratów król Prus Fryderyk Wilhelm IV odrzucił koronę cesarską. W przypadku obu ustaw zasadniczych, choć formalnie weszły w życie, nie zdołano ich obronić. Dla Polaków po rozbiorach Konstytucja 3 maja stała się symbolem ciągłości istnienia wymazanej z mapy Europy Rzeczpospolitej. W parze z legendą o nowoczesności ustawy (drugiej w świecie po amerykańskiej) szedł też mit targowicy, będącej symbolem zdrady narodowej. Mitologizowaniu Konstytucji 3 maja sprzyjała twórczość Adama Mickiewicza i publicystyka Maurycego Mochnackiego. Obaj widzieli w niej testament dawnej Rzeczpospolitej. W „Panu Tadeuszu” wieszcz wypromował legendę, że rocznica uchwalenia konstytucji stała się ogólnonarodowym świętem patriotycznym, obchodzonym pomimo rozbiorów we wszystkich prowincjach. Opowieści o postępowej konstytucji wzbudzały w kręgach liberalnych Niemców sympatię dla Polaków. Kiedy w marcu 1848 r. wybuchła w Berlinie rewolucja, ludność stolicy Prus uwolniła polskich więźniów politycznych osadzonych w więzieniu w Moabicie. Ludwikowi Mierosławskiemu i jego towarzyszom zafundowano triumfalny objazd ulicami Berlina. Rok później Mierosławski został nawet naczelnym wodzem armii rewolucyjnej w Badenii, walczącej z wojskami Prus. Ale Wiosna Ludów dobiegła końca i liberałowie przegrali. Wprawdzie niewiele ponad dwadzieścia lat później Niemcy zostały zjednoczone, tyle tylko, że za sprawą militarnych triumfów Prus. To spychało pamięć o konstytucji z marca 1849 r. na zupełny margines. W drugiej połowie XIX w. również polska pamięć o Konstytucji 3 maja sukcesywnie słabła. Nowe ruchy polityczne traktowały ją jak „spleśniały zabytek starej Polski szlacheckiej” – jak to określił socjalistyczny „Przedświt” w 1891 r. Odwrócenie trendu nastąpiło podczas I wojny światowej. Zorganizowane w zajętej przez Niemców Warszawie uroczystości rocznicowe przyniosły w 1916 r. wielką, patriotyczną manifestację. Niewiele ponad dwa lata później w odrodzonej Polsce Konstytucja 3 maja od razu zyskała status jednego z symboli niepodległości. Odwoływały się do niej wszystkie partie polityczne. Po przewrocie majowym w 1926 r. rozgorzał spór, czy pierwsza polska ustawa zasadnicza została przyjęta legalnie. Dotyczyło to szerszego pytania, na ile wyższe racje i dobro narodu usprawiedliwiają złamanie praworządności. To odnosiło się bezpośrednio do kolejnych działań Józefa Piłsudskiego. Tymczasem w Niemczech narodziny Republiki Weimarskiej przyniosły odrodzenie pamięci o konstytucji z marca 1849 r. Władze państwa, na czele z prezydentem Friedrichem Ebertem, starały się wydobywać z przeszłości najlepsze tradycje niemieckiego parlamentaryzmu. Z czasem od