Pomocnik Historyczny

Paralele: Targowica/ Dolchstoss

„Wieszanie zdrajców” (w 1794 r.), obraz Jana Piotra Norblina z epoki. „Wieszanie zdrajców” (w 1794 r.), obraz Jana Piotra Norblina z epoki. EAST NEWS
Cios w plecy na plakacie wyborczym DNVP (Niemieckiej Narodowej Partii Ludowej) w wyborach do Reichstagu w 1924 r.BEW Cios w plecy na plakacie wyborczym DNVP (Niemieckiej Narodowej Partii Ludowej) w wyborach do Reichstagu w 1924 r.

Oba określenia funkcjonują jako metafora narodowej zdrady. Zazwyczaj nie potrzeba wielu słów, wystarczy napomknąć o targowicy bądź ciosie w plecy (Dolchstoss), by od razu przywołać cały zestaw skojarzeń, narodowych klisz i kompleksów. Niemniej różnica między oboma pojęciami jest o tyle zasadnicza, że zawarta w 1792 r. w Targowicy konfederacja przeciwników Konstytucji 3 maja jest historycznym faktem, natomiast Dolchstoss zadany armii niemieckiej jesienią 1918 r. przez socjalistyczną rewolucję to stworzona na polityczny użytek legenda.

W dobie romantyzmu, kiedy formowała się wizja narodu, targowiczanie zostali w Polsce uznani nie tyle za zdrajców króla, co – rozumianej w sposób metafizyczny i poetycki – ojczyzny. Adam Mickiewicz na kartach „Pana Tadeusza” zinterpretował targowicę jako zdradę narodowej jedności. Romantyczny paradygmat, zgodnie z którym Polska była Chrystusem narodów, przewidywał oczywiście istnienie Judasza. Zwykle utożsamiano go więc z burzycielami narodowej zgody i jedności. W burzliwym dla Polaków XIX w. kolejne wcielenia targowiczan obarczano winą za nieudane zrywy niepodległościowe oraz wszelkie inne nieszczęścia spadające na ciemiężony naród. Zdrada stała się czymś w rodzaju wytrychu umożliwiającego oczyszczenie się z win bez dogłębnych poszukiwań źródeł klęski. Tym samym widmo nowej targowicy na dobre weszło do narodowego dyskursu, stając się częścią polskiej kultury pamięci.

Topos narodowej zdrady w XX w. w coraz mniejszym stopniu korzystał z figury targowicy, która straciła część ładunku emocjonalnego. Na tym polu zastąpiło ją jednak pojęcie żydokomuny. Prawdziwą karierę zrobiło ono dopiero po zdobyciu władzy przez komunistów w 1945 r., którzy – jak twierdziła nacjonalistyczna propaganda – składali się w większości z Żydów.

Pomocnik Historyczny „Polacy i Niemcy” (100142) z dnia 10.12.2018; Rzesza i Rzeczpospolita; s. 56
Reklama