Polska tradycja historyczna na dobre scementowała awans Prus do grona mocarstw z upadkiem Rzeczpospolitej, w czym państwo zbudowane przez Hohenzollernów odegrało niepoślednią rolę. Natomiast z niemieckiego punktu widzenia rozkwit Prus tylko w niewielkim stopniu miał coś wspólnego z Polską. Nawet dziś rzadko spotyka się niemieckojęzyczne prace, w których wzajemne oddziaływanie obu państw zostałoby docenione.
Wielowiekowe współistnienie Prus i Rzeczpospolitej stanowiło dla późniejszych pokoleń inspirację, by przedstawiać je jako skrajne przeciwieństwa. W tym sensie dziejową antytezą Prus – kraju o silnej władzy wewnętrznej i organizacji opartej na armii oraz warstwie urzędników – była Polska, gdzie górę brały partykularne interesy szlachty, a pozycja monarchy była słaba. W oczach opinii publicznej w Prusach, a później Niemczech, właśnie te fundamentalne różnice w strukturze obu państw doprowadziły do rozbiorów, które w takim ujęciu były niemożliwym do uniknięcia skutkiem uwarunkowań historycznych.
Prusy i pruskość, podobnie jak Polska, awansowały do miana systemu wartości, z których jeden oznaczał organizację i sumienność, drugi zaś anarchię i zacofanie. Konieczność uprawomocnienia zdobyczy terytorialnych spowodowała, że to właśnie Prusy stały się miejscem, skąd rozpowszechniano wrogie Polakom stereotypy o najbardziej zacofanym narodzie Europy. Swoistym sklepieniem tego rodzaju konstrukcji myślowych było stworzone później hasło polnische Wirtschaft. Tak rozumiana, oparta na moralności, wizja przeszłości miała również inną funkcję. Na swój sposób przesłaniała ogrom geopolitycznych korzyści, jakie Prusy odniosły w wyniku likwidacji Rzeczpospolitej – Fryderyk Wielki już w 1731 r. pisał o strategicznej wartości, jaką z punktu widzenia jego kraju przedstawia zdobycie przejścia od Pomorza Zachodniego aż do Królewca, co musiało się odbyć kosztem należących do Rzeczpospolitej Prus Królewskich.