W książce „Niemcy, Rosja i kwestia polska” (1908) Roman Dmowski pisał, iż program rusyfikacji mas ludowych jest „wprowadzany w życie przy skutecznej pomocy Cerkwi prawosławnej”. Natomiast Kościół katolicki nazwał najskuteczniejszą „tamą przeciw niej”. W postrzeganiu Cerkwi i Kościoła jako narzędzi w polityce narodowościowej Dmowski nie pozostawał odosobniony. Zarówno polskie, jak i rosyjskie elity polityczne miały w tym temacie zbliżone poglądy. Odrodzone państwo polskie dekretem z 16 grudnia 1918 r. przejęło w zarząd „majątek pocerkiewny oraz stanowiący uposażenie duchowieństwa prawosławnego”, uznając Cerkiew za pozostałość po upadłym Imperium Romanowów. Przez następne cztery lata organy państwa, samorządy i lokalne społeczności skonfiskowały ponad 200 świątyń (przy czym niemała ich część to byłe cerkwie unickie przejęte przez rosyjską Cerkiew prawosławną). Większość z budynków rozebrano.
Do rangi symbolu urosła likwidacja ogromnego soboru św. Aleksandra Newskiego. Jeden z najwyższych budynków w Warszawie został wzniesiony na polecenie cara Aleksandra III przy pl. Saskim jako symbol rosyjskiego panowania po wsze czasy (tak argumentował m.in. inicjator tej budowli – św. Ioan Kronsztadzki). Gdy w 1924 r. ruszyła rozbiórka, protestowali nieliczni. Do tego grona zaliczali się m.in. Stefan Żeromski i były rektor prawosławnego seminarium duchownego w Wilnie, senator Wiaczesław Bohdanowicz. Ten drugi przestrzegał na forum parlamentu: „Tylko nie mówcie panowie, że on [sobór] musiał być zniszczony jako pomnik niewoli. Powiedziałbym, że dopóki on stoi, jest najlepszym pomnikiem dla przyszłych pokoleń, uczącym je, jak można szanować i strzec swojej ojczyzny, rozebrany będzie haniebnym pomnikiem nietolerancji i szowinizmu!