Pomocnik Historyczny

Joseph Conrad/Fiodor Dostojewski

Conrad i Dostojewski o kondycji ludzkiej

Joseph Conrad, II poł. XIX w. Joseph Conrad, II poł. XIX w. Forum
Fiodor Dostojewski, po 1860 r.Getty Images Fiodor Dostojewski, po 1860 r.

Dwaj wielcy pisarze światowego formatu, Józef Konrad Korzeniowski, czyli Joseph Conrad (1857–1924), i Fiodor Dostojewski (1821–81), są czytani do dziś, a ich profetyczne książki nie straciły aktualności. Profetyzm Conrada polega na wyczuciu, jak ważna jest jednostkowa etyka odpowiedzialności w obliczu zorganizowanej przemocy państw prowadzących politykę mocarstwową. Profetyzm Dostojewskiego wyraża się w zmaganiu z pytaniem o miejsce Boga i religii w życiu jednostki i społeczeństwa u progu nowożytności. To z jego powieści „Bracia Karamazow” (1879) pochodzi słynna fraza, że jeśli nie ma nieśmiertelnej duszy, to wszystko wolno. Frazę tę w wersji, że jeśli nie ma Boga, to wszystko można, przywoływał m.in. papież Jan Paweł II, uważny czytelnik Dostojewskiego.

Obu pisarzy łączy temat kondycji ludzkiej, ale Conrad ujmuje ją poza religią, a Dostojewski w jej kontekście. Conrad zapowiada nadejście XX-wiecznej etyki laickiego humanizmu, Dostojewski broni humanizmu wyrastającego z chrześcijaństwa. Polski badacz myśli rosyjskiej Andrzej Walicki pisał, że twórczość Dostojewskiego przedstawia spór między ludzką samowolą a prawdą chrześcijańską. Samowola ludzka prowadzi do cywilizacji, w której człowiek zajmuje miejsce Boga. Conrad należy do tradycji zachodniej, Dostojewski do tradycji rosyjskiej literatury i prawosławnej myśli religijnej.

Józef Konrad Korzeniowski urodził się w polskiej rodzinie ziemiańskiej w Berdyczowie na Podolu i wraz z rodzicami przebywał w dzieciństwie na zesłaniu w głębi carskiej Rosji w Wołogdzie, później – w Czernihowie na Ukrainie (jego ojciec Apollo Korzeniowski był literatem i działaczem niepodległościowym, m.in. organizatorem wielkich manifestacji patriotycznych w Warszawie, poprzedzających powstanie styczniowe).

Pomocnik Historyczny „Polacy i Rosjanie. Dzieje sąsiedztwa” (100172) z dnia 03.08.2020; Mity polsko-rosyjskie; s. 95
Oryginalny tytuł tekstu: "Joseph Conrad/Fiodor Dostojewski"
Reklama