Rzeczny kręgosłup regionu. Najważniejszym elementem środkowoazjatyckiej sieci rzecznej są Syr-daria i Amu-daria. Ta pierwsza powstaje z połączenia rzeki Naryn (spływającej z gór Tienszan) oraz Kara-darii (ze wschodniego Uzbekistanu). Do spotkania nurtów dochodzi w północnej części Doliny Fergańskiej. Syr-daria wpływa do północnej pozostałości Jeziora Aralskiego. Długość rzeki (od połączenia Narynu i Kara-darii) wynosi 2,2 tys. km, a od źródeł Narynu ponad 3 tys. km. Niesie rocznie ok. 37 km sześc. wody. Na europejskim horyzoncie geograficznym pojawiła się wyraźnie wraz z podbojami Aleksandra Macedońskiego. Zwano ją wówczas Jaksartes.
Amu-daria (starożytny Oksus) powstaje z połączenia rzek Pandż (spływającej z Pamiru i Hindukuszu) oraz Wachsz (z Gór Ałajskich i Zaałtajskich). Do ich spotkania dochodzi w południowo-zachodnim Tadżykistanie (przy granicy z Afganistanem). Dalej Amu-daria płynie na północny zachód między pustyniami Kara-kum i Kyzył-kum. Pierwotnie uchodziła do północnej części Jeziora (Morza) Aralskiego, ale obecnie nie osiąga akwenów, które z niego pozostały, i ginie w piaskach pustyni. Część wody trafia do depresyjnej Kotliny Sarykamyskiej, gdzie utworzyło się bezodpływowe słone jezioro. Długość Amu-darii to 2,4 tys. km. Rzeka niesie ok. 73 km sześc. wody rocznie.
System rzeczny Syr-darii i Amu-darii obejmuje całą Azję Środkową: od Uralu do Hindukuszu i od Morza Kaspijskiego do Tienszanu. W jego granicach w całości położone są Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenistan i Uzbekistan oraz północny Afganistan. Łącznie jest to ok. 4 mln km kw. z 74 mln mieszkańców.
Imperialny mit założycielski. Rosyjskie idee głębokiej ingerencji w system wodny regionu pojawiły się w fantasmagorycznych formach jeszcze za czasów Piotra Wielkiego.