Czym był Jedwabny Szlak czy też może – uwzględniając trwanie owego fenomenu przez tysiąclecia – czym były Jedwabne Szlaki?
Dla cesarskich Chin starożytny Jedwabny Szlak był przede wszystkim traktem handlowym; udzielały się na nim także dyplomatycznie i militarnie, poszerzając swe wpływy w regionie.
Na szlakach handlowych wykorzystywano zwierzęta, wozy i statki. Chińczycy posiedli też wiele umiejętności, które ułatwiały podróże.
Ponieważ Jedwabny Szlak był w istocie siecią wielu dróg, ważną rolę odgrywały punkty węzłowe.
W długich wędrówkach handlowych należało zadbać o organizację każdego dnia.
Wędrujący na zachód chińscy kupcy docierali w starożytności aż do Iranu i Stepów Kaspijsko-Pontyjskich.
Zaczęło się od koczowniczych Yuezhi. Za ich przyczyną w orbitę Jedwabnego Szlaku dostały się Indie, pozornie odseparowane cywilizacyjnie od pozostałych obszarów Azji.
Z perspektywy Rzymu i wczesnego Bizancjum Jedwabny Szlak prowadził ku na poły mitycznym Serom. Interesy – nie tylko handlowe – były jednak jak najbardziej realne.
We wczesnym średniowieczu dominującą potęgą w przestrzeni Jedwabnego Szlaku stali się koczowniczy Turkuci, którzy od VI w. zaczęli nadciągać z Ałtaju.
Wraz z nomadami wędrowały kulinaria, popularne także dziś.
Pierwszy kontakt Arabów z Jedwabnym Szlakiem trwał relatywnie krótko, był jednak brzemienny w skutki: z młodego państwa umajjadzkiego i abbasydzkiego uczynił muzułmańskie imperium o charakterze globalnym.
W społeczne imaginarium wrył się obraz Mongołów jako przerażających dzikusów przynoszących ze sobą śmierć i zniszczenie. Rzeczywistość była bardziej skomplikowana.
Ten Wenecjanin jako jeden z pierwszych Europejczyków dotarł do Chin.
Nad zachodnim odcinkiem kontynentalnego szlaku handlowego w XIV–XVI w., pod koniec jego znaczenia, kontrolę objęło rozkwitające imperium tureckich Osmanów.
Zanim stracił na znaczeniu, Jedwabny Szlak był – jak już wspomnieliśmy – prawdziwą autostradą także dla idei, technologii, religii, upraw, a nawet pasożytów. Zrekapitulujmy tę swoistą ofertę.
Już od starożytności towary transportowano także wodą.
Rozległość szlaków karawanowych sprawiała, że kupcy w różnych epokach podróżowali przez różnorodne przestrzenie językowe.
Do Azji, także Środkowej, prowadzą niektóre tropy, którymi posuwają się poszukiwacze praojczyzny ludów europejskich.
Od VIII do XII w. Azja Środkowa była naukowym sercem Eurazji, łącznikiem między dorobkiem starożytnej Grecji, buddyjskich Indii, świata islamu i europejskiego renesansu.
Lądowy szlak przez Eurazję upadł z powodu chaosu politycznego w Azji Środkowej połączonego z wysychaniem oaz za sprawą zmian klimatycznych oraz w wyniku pierwszej handlowej globalizacji związanej z wielkimi odkryciami geograficznymi.
Przemiany epoki nowożytnej, związane z powolnym upadkiem Jedwabnego Szlaku, doprowadziły do formowania się w Azji Środkowej nowych ludów, z których później, w XX w., starano się wykroić nowoczesne narody i grupy etniczne.
Przez większą część XIX w. brytyjski lew i rosyjski niedźwiedź walczyły o hegemonię w Azji, rozdrapując kolejne jej kawałki.
Rosja po wejściu w XIX w. do Azji Środkowej zaczęła śnić o bawełnianym imperium.
Morze Kaspijskie w naturalny sposób kształtowało przebieg szlaków między Wschodem i Zachodem.
To, co Rosja i ZSRR zrobiły z systemem wód w Azji Środkowej, można nazwać imperializmem hydrotechnicznym.
Dość amorficzną przestrzeń Azji Środkowej zaczęto w XX w. zabetonowywać granicami, przegradzającymi ostatecznie stare trakty handlowe. Zaczęła się – jak to ujął jeden z badaczy – produkcja narodów.
Przeciętny współczesny Chińczyk postrzega Europejczyków, Amerykanów czy Australijczyków jako przedstawicieli jednego kulturowego monolitu, który nazywa Xifang, Zachodem. Jaki jest ten Zachód w rozumieniu chińskim?
Im bliżej końca XX w., tym Chiny częściej przypominały się Zachodowi, Zachód ma jednak nieodmiennie kłopoty ze zrozumieniem Chińczyków. Jakie są te Chiny w oczach Zachodu?
Nowy Jedwabny Szlak to w chińskim wydaniu misterna konstrukcja szlaków transportowych, inwestycji, przejęć infrastruktury, tworzenia korytarzy ekonomicznych. Z elementami geopolityki i geostrategii.
Wieści ze szlaku