Językiem ukraińskim, należącym wraz z białoruskim i rosyjskim do grupy języków wschodniosłowiańskich, posługuje się dziś 40–45 mln użytkowników. To dość nieprecyzyjne wskazanie jest uzależnione od wielu czynników. Według ostatnich sondaży 49 proc. ludności z ok. 44-milionowej populacji Ukrainy deklaruje, iż język ukraiński jest jej jedyną platformą komunikacji. Nie należy jednak zapominać, że panuje tam swoisty bilingwizm, tzn. ok. 24 proc. obywateli używa w życiu codziennym zarówno ukraińskiego, jak i rosyjskiego, ponad 26 proc. mówi wyłącznie lub prawie wyłącznie po rosyjsku, zaś niecały procent posługuje się językami mniejszościowymi (krymskotatarskim, węgierskim, mołdawskim, rumuńskim, bułgarskim, białoruskim, polskim i in.).
Wśród ponad 40 mln osób mówiących po ukraińsku niemałą grupę stanowi emigracja. Diasporę (głównie w Rosji, USA, Kanadzie, Ameryce Południowej, Europie Zachodniej i Środkowej), której liczebność – zwłaszcza od czasu wybuchu wojny rosyjskoukraińskiej w Donbasie – stale się zwiększa, tworzy dziś ok. 13 mln Ukraińców lub osób pochodzenia ukraińskiego.
Teorie, iż język ukraiński to w gruncie rzeczy południowy dialekt rosyjskiego lub jedynie spolonizowany język rosyjski, były i wciąż są popularne w kręgach moskiewskich, lecz daleko im do faktów naukowych. Stanowisko zdecydowanej większości językoznawców i slawistów, w tym ukraińskich, jest zgoła odmienne.
Specyficzne cechy języka ukraińskiego (w różnych epokach, na różnych terytoriach i w zróżnicowanych warunkach politycznych określanego jako: prosta mowa, język kozacki, dialekt małoruski, małorosyjski, południoworuski, południoworosyjski, język ruski, rusiński i in.) są zauważalne już w pamiątkach piśmienniczych XI–XII w. Rozwojowi języka ruskiego (języka Rusi Kijowskiej, języka staroukraińskiego) i narodu powstałego na bazie ludności księstw Kijowskiego, Czernihowskiego, Perejasławskiego, Halickiego i Wołyńskiego nie sprzyjał jednak fakt, iż po nawale mongolskiej z XIII w.