Definicja pojęcia. Rusyfikacji przyporządkowane są dwa znaczenia. Po pierwsze – to wsparte przymusem działania polityczne, zwłaszcza w zakresie oświaty, zmierzające do narzucenia języka, kultury i świadomości narodowej rosyjskiej mieszkańcom krajów poddanych władzy carskiej Rosji (w XX w. również Rosji komunistycznej). Po drugie – to spontaniczne i dobrowolne przyjmowanie języka i kultury rosyjskiej przez osoby asymilujące się w obcym otoczeniu, zjawisko charakterystyczne dla wszystkich migrujących grup etnicznych podlegających wpływowi obcej kultury. Niekiedy niezmiernie trudno jest wyznaczyć granicę między przymusem a wolną wolą, zwłaszcza gdy w grę wchodzą procesy trwające wiele stuleci, a cele i metody działania politycznych reprezentantów kultury dominującej się zmieniają. (Długotrwałą romanizację prowincji podbijanych przez starożytny Rzym, której efekty widoczne są do dziś gołym okiem w wielu krajach europejskich, skłonni jesteśmy uważać za zjawisko naturalne; zapominamy o krwawych podbojach i eksterminacji znacznej części rodzimych elit, np. w rzymskiej Galii).
Zakres i treść rusyfikacji. W potocznym rozumieniu polityka rusyfikacji odnosi się przede wszystkim do ziem dawnej Rzeczpospolitej, utożsamianych niesłusznie z ziemiami polskimi, i trwa właściwie przez cały czas ich pozostawania pod obcą władzą. Tymczasem należy podkreślić, że obejmowała wszystkie nierosyjskie ziemie przyłączone do monarchii Romanowów w XVIII i XIX w., m.in. Kaukaz, Azję Środkową, prowincje nadbałtyckie (dzisiejszą Łotwę i Estonię), Finlandię, Białoruś, Litwę i Ukrainę. (W przypadku bardzo rzadko zaludnionej Syberii można raczej mówić o kolonizacji). Jej nasilenie przypada dopiero na drugą połowę XIX i początek XX stulecia, kiedy rusyfikacja obejmuje m.