Agnieszka Krzemińska: – W Elblągu dyskusja: stawiać na remontowanej fontannie zniszczony w 1943 r. pomnik Hermanna von Balka czy nie? Jedni chcą mieć z powrotem posąg założyciela miasta, inni nie, bo to przecież krzyżak. Kto ma rację?
Henryk Samsonowicz: – Zacznijmy może od przypomnienia, kim byli krzyżacy. Chrześcijański Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie powstał na podstawie doktryny św. Bernarda z Clairvaux, który w dziele „De Laude Novae Militiae” („Pochwała nowego rycerstwa”) napisał, że celem zakonów rycerskich jest walka ze złem. I choć ta kościelna organizacja nie zawsze przestrzegała zasad ewangelii, a zarzutów pod adresem zakonu było co niemiara (walkę mieczem w trosce o własne korzyści materialne zarzucała im m.in. św. Brygida i Jan Hus), to był to jednak zakon cieszący się uznaniem na dworach Europy. Przypomnijmy, że krzyżacy zostali nad Bałtyk zaproszeni i skutecznie zrealizowali to, po co zostali ściągnięci, czyli wyeliminowali plemiona pruskie z aktywnej polityki, co polskim książętom nie udawało się od X w. Jednocześnie prawdą jest, że polityka państwa krzyżackiego była wredna w stosunku do Polski, że popełniali oszustwa dotyczące przywilejów i nadań na rzecz zakonu, że najeżdżali Polskę i wyrzynali polskie miasta.
Dlatego stosunek Polaków do krzyżaków ulegał zmianom?
I to znacznym. W czasach Konrada Mazowieckiego patrzono na nich niezbyt chętnie, ale to byli jednak sprzymierzeńcy. Potem miały miejsce dramatyczne wydarzenia, gdy krzyżacy w 1308 r. siłą zajęli zamek gdański i dokonali rzezi gdańszczan – w większości niemieckich kupców hanzeatyckich – którzy zaczęli wchodzić w paradę etatystycznej polityce gospodarczej zakonu.