Historia

Cmentarz kresowy

Polskie groby na Kresach

Odrestaurowana kwatera Cmentarza Bernandyńskiego w Grodnie. Odrestaurowana kwatera Cmentarza Bernandyńskiego w Grodnie. MSZ / materiały prasowe
Na Kresach, gdzie w XX w. przetoczyły się dwa totalitaryzmy rozrzucając kości, duża ich część spoczywa w dołach, bezimiennych grobach. Na szczęście zachowało się też wiele dawnych, często pięknie położonych cmentarzy. Dbajmy o nie mądrze.

Najstarsze z kresowych cmentarzy, założone jeszcze pod koniec XVIII w., urzekają urodą. Lokowane ze względów higienicznych na wzgórzach, otoczone kamiennym lub ceglanym murem, zatopione były w nasadzonych drzewach. Docelowo przypominać miały parki. Nie straszą, pozwalają się wyciszyć. Czytanie nazwisk wyrytych na grobach uspokaja. Każdy dostał swój czas. Na cmentarzach katolickich niepodzielnie dominuje język polski. Często było to jedyne miejsce, gdzie możliwe było jego swobodne używanie. Pod koniec XIX w., kiedy carskie napisy w urzędach, kawiarniach zabraniały mówić po polsku, tutaj nikt nie odważył się wypisywać swojego nazwiska cyrylicą. Tam rządził carski urzędnik, tutaj polska duchowość. Podobnie było w czasach sowieckich – napisy polskie z błędami, ale występują. Prośba o modlitwę – w języku polskim.

Leżą na tych cmentarzach przedstawiciele wielkich rodów szlacheckich, bogaci ziemianie, pierwsze pokolenia inteligenckie – lekarze, adwokaci, ale też miejska biedota. Tych ostatnich jednak jest na cmentarzach najmniej. Ziemianina, lekarza, adwokata stać było na solidne, kamienne lub żeliwne groby, biedak najczęściej miał prosty, drewniany krzyż i usypany kopczyk. W czasach, które zmiotły stary świat, podział na lepszych i gorszych paradoksalnie utrzymał się na cmentarzu. Nawet gdy o groby nikt najczęściej nie dbał, te zrobione z trwalszego materiału w lepszym stanie przetrwały do naszych czasów.

Jednym z najdawniejszych cmentarzy jest założona w 1792 r., na nadniemeńskiej skarpie, nekropolia grodzieńska. Ten cmentarz Bernardyński zachowany jest w stosunkowo dobrym stanie. Bez trudu odtworzyć można pierwotne założenie architektoniczne. Obiekt zachwyca mnogością różnorodnej nagrobnej architektury. Zadziwiają rzadko spotykane, ustawione w głównej alei, słupowe, kamienne nagrobki.

Polityka 44.2012 (2881) z dnia 29.10.2012; Historia; s. 57
Oryginalny tytuł tekstu: "Cmentarz kresowy"
Reklama