Holenderskie operacje na polskich sercach

Jeszcze na początku lat 80. wielu wrodzonych wad serca u dzieci w Polsce nie operowano. Dziś większość wad rozpoznaje się i leczy w okresie życia płodowego lub operuje w odpowiednim czasie po narodzinach. Wówczas chore dzieci miały znikome szanse na przeżycie, a wiele – żadnych. Zapóźnienie kardiologii dziecięcej – mówi prof. Marian Zembala, znany kardiochirurg – związane było m.in. z brakiem kontaktów z ośrodkami leczącymi te wady na świecie oraz z niedostatkiem środków na zakup sprzętu i aparatury medycznej. Bo lekarzy zawsze mieliśmy wielu zdolnych. Urszuli Gabryszewskiej, matce półrocznego Piotra, kiedy zgłosiła się do Centrum Zdrowia Dziecka, powiedziano, że na razie operować go nie można. Niech zostanie w szpitalu, aż takie operacje będą w Polsce wykonywane. Ale matka oświadczyła, że jeśli syn ma umierać, to w domu. Zabrała dziecko ze szpitala. Było wciąż na granicy życia i śmierci, z nawracającymi zapaleniami płuc. Ale ratunek nadszedł. 6-miesięczny Piotr został zakwalifikowany do operacji w Holandii. Szlachetne przedsięwzięcie Wszystko zaczęło się od przypadku. Młody lekarz Marian Zembala szkolił się w szpitalu w Utrechcie. W nagrodę za często brane dyżury, także w weekendy, otrzymał zgodę na dodatkowy staż w Szpitalu Uniwersyteckim Królowej Wilhelminy, gdzie ciężkie wady wrodzone u dzieci operował François Hitchcock, uczeń słynnego prof. Christiaana Barnarda, który pierwszy na świecie przeszczepił serce. Polski lekarz chciał popatrzeć, jak Hitchcock to robi. Któregoś dnia grupa dzieci z Indonezji, które miały być operowane charytatywnie, nie przyjechała do szpitala. Może zoperowalibyście polskie dzieci – zaproponował kolegom Marian Zembala. To dobra myśl, zgodzili się lekarze, odwdzięczymy się Polakom za to, co zrobili pod Arnhem w czasie wojny. W lipcu 1983 r., zachęcony przez Mariana Zembalę, prof. Jan Stoop ze szpitala w Utrechcie wysłał do ówczesnego wiceministra zdrowia Stanisława Mlekodaja oficjalną ofertę, w której proponował bezpłatne leczenie chirurgiczne dzieci. Minister Mlekodaj przyjął ofertę i wskazał na Instytut Kardiologii, który przeniósł się już przed kilkoma laty z centrum Warszawy do Anina, i na Centrum Zdrowia Dziecka jako partnerów szpitala w Utrechcie. Zaprosił też Holendrów do Polski, żeby z dyrektorką Anina prof. Marią Hoffman uzgodnili warunki współpracy. W listopadzie 1983 r. przyjechali dyrektor Jan Stoop, François Hitchcock, kardiolog Eric Harinck i Kees Hoogendijk, prezes zarządu organizacji charytatywnej Terres de Hommes. Organizacja ta podjęła się zebrania pieniędzy na całe przedsięwzięcie. Miały być pokryte wszystkie koszty prócz biletów na samolot z Warszawy do Rotterdamu. Lot obniżył ich cenę o połowę. Terres de Hommes zaczęła zbierać w Holandii pieniądze. Projekt życzliwie wsparła królowa. Na dwóch koncertach charytatywnych wystąpili znani holenderscy artyści. Cały dochód przeznaczono na leczenie polskich dzieci.   Mały Krzysztof Dąbrowski żył w Warszawie z dziurą w sercu. Była tak duża – mówiono mamie – że krew przepływała nią jak rzeka. Niczego nie było po nim widać, zachowywał się i bawił jak zdrowy. Ale serce pracowało ponad siły – z podwójnym obciążeniem, nie jak u zdrowych dzieci. Któregoś dnia zbyt wcześnie odmówiłoby posłuszeństwa. Dwa razy umierał, z trudem go odratowano. W Centrum Zdrowia Dziecka spędzał po trzy–cztery miesiące w roku, ucząc się w szpitalnej szkole podstawowej. Przed wyjazdem zrobiono mu dokładne badania. Instytut w Aninie, wspierany przez CZD, przygotowywał dla Holendrów całą dokumentację medyczną małych pacjentów. Opiekę merytoryczną sprawował Witold Rużyłło (wówczas doktor, obecnie profesor), który kardiologii dziecięcej uczył się w Stanach Zjednoczonych. Jeszcze przed Utrechtem również do USA wysłano grupę dzieci na operacje, Instytut miał już więc pewne doświadczenia organizacyjne. Doktor Rużyłło przeprowadzał cewnikowanie serc małych pacjentów, żeby ich zakwalifikować bądź nie do operacji w Utrechcie. Przebadano tysiąc dzieci. Wtedy też powstał w Aninie nowy oddział – kardiologii dziecięcej, a kierowanie nim powierzono również profesorowi. Oddział stanowił bazę dla zespołu kardiochirurgów, którym kierował Jacek Różański. Do Holandii pojechała polska delegacja – m.in. z Marią Hoffman i Witoldem Rużyłłą – podpisać protokół o współpracy Instytutu Kardiologii i szpitala w Utrechcie. Rozpoczęła się jedna z największych w świecie akcja bezpłatnego leczenia przez jeden kraj i dzieci z innego kraju. W lutym 1984 r. do Utrechtu wyleciała pierwsza grupa dzieci w wieku od dwóch do dziesięciu lat z ubytkami przegrody międzykomorowej, zwężeniem zastawki pnia tętnicy płucnej, ubytkami przegrody międzyprzedsionkowej. Krzysztof Dąbrowski z mamą przenocowali w Aninie i rankiem karetką pojechali na lotnisko. Kiedy wiele lat później Krzysztofowi wycinano wyrostek robaczkowy, lekarz przeglądając przed zabiegiem dokumentację pierwszej i jedynej do dziś takiej operacji serca, powiedział: z tego, co oni tu napisali, nie miał pan prawa żyć. Krzysztof jest dziś informatykiem, pracuje w policji. Ma dwoje zdrowych dzieci. Dobry duch Małej Agnieszce Gołębiewskiej brakowało ciągle sił, mdlała, miała duszności. Słabo rosła. Przez kilka lat uczyła się tylko w domu. Do Utrechtu pojechała z trójką innych dzieci. Dwa razy w miesiącu wylatywały takie czteroosobowe grupy. Niektóre dzieci były tak chore, że w samolocie musiał im towarzyszyć lekarz z Polski. Z Agnieszką pojechała mama. Każdemu dziecku towarzyszyło któreś z rodziców lub opiekun, zwykle matki. Ich pobyt w przyszpitalnym pensjonacie dla rodziców również opłacali Holendrzy. Dostawały bony na jedzenie i przyzwoite kieszonkowe. Większość dzieci przebywała w szpitalu około dwóch tygodni. Po operacji szybko kazano im wstawać i ruszać do szpitalnej sali zabaw.   Matki z niepokojem oczekiwały na operacje i ich wyniki. Nie znały zwykle języka, w którym można by się porozumieć z personelem, trudno też było porozmawiać z domem, nie było wówczas telefonów komórkowych. A jednocześnie dziwiły się, że lekarz przypływa kajakiem do szpitala, że jest w nim piękna kawiarnia, świetne jedzenie, że dzieci w sali zabaw mają góry zabawek, książeczek, kre