Esesmani w Interpolu

W 1923 r. na kongresie w Wiedniu przedstawiciele policji z 20 krajów, w tym Polski, zdecydowali o powołaniu Międzynarodowej Komisji Policji Kryminalnych (IKPK), której zadaniem miała być wymiana informacji dotyczących międzynarodowej przestępczości. Na kongresie w maju 1934 r. przedstawiciel Włoch Antonio Pizuto zaproponował, by prezydentem Komisji był odtąd zawsze szef wiedeńskiej policji. Cztery lata później decyzja ta miała przynieść katastrofalne skutki. Niemcy dokonały Anschlussu Austrii 12 marca 1938 r. 59-letni Otto Steinhäusl, nazista, agent Gestapo i członek SS, odsiadujący wieloletni wyrok za udział w zamachu na austriackiego kanclerza Engelberta Dollfussa w lipcu 1934 r., objął kierownictwo wiedeńskiej policji, co automatycznie czyniło go prezydentem IKPK. Mimo okoliczności, w jakich objął swój urząd, żadne z państw członków organizacji nie zaprotestowało, żadne też nie wycofało się z niej. Kierownictwo Interpolu przez kolejne siedem lat miało pozostać wyłącznie w rękach esesmanów. Wskazówki dla nazistów 10 czerwca 1938 r. do organizacji przystąpiło amerykańskie Federalne Biuro Śledcze – FBI. Zgodę na to wydał osobiście prezydent Roosevelt. W tym czasie austriackie struktury policyjne były już w trakcie integracji z niemiecką Policją Bezpieczeństwa (Sicherheitpolizei) – Sipo. W skład Sipo wchodziła zarówno niemiecka policja kryminalna (Kriminalpolizei) – Kripo, jak i Urząd Tajnej Policji Państwowej (Geheimes Staatspolizeiamt) – Gestapo. Już w 1938 r. do siedziby FBI w Waszyngtonie zaczęły trafiać przez wiedeńską centralę wnioski dotyczące osób podejrzanych o międzynarodową działalność przestępczą, zawierające również niestosowane wcześniej pytania o wyznanie poszukiwanych. Jak uważa dr Mathieu Deflem, autor rozprawy „The Logic of nazification: Case of International Criminal Police Comission – Interpol”, już wówczas kierujący organizacją naziści postanowili wykorzystać ją do zbierania informacji na temat mieszkających w wielu krajach Żydów. Z ujawnionej w 1977 r. korespondencji między FBI a wiedeńską centralą wynika, że chociaż biuro zgodnie z amerykańskim prawem nie wypełniało rubryk z pytaniem o wyznanie, na wielu wysyłanych do Wiednia odpowiedziach przy nazwiskach poszukiwanych znalazły się dopiski w rodzaju „Żyd”, „żydowski typ”, „należy do rasy żydowskiej” itp. Możliwe, że podobne odpowiedzi trafiały do kierowanego przez nazistów Interpolu również z policji innych należących do organizacji krajów, chociaż nie ma na to bezpośrednich dowodów. Wiele policyjnych akt z krajów okupowanych później przez Niemcy zostało zniszczonych lub zaginęło, podobnie jak niemal całe archiwum Interpolu z tego okresu. Wybuch drugiej wojny światowej nie spowodował wycofania się FBI ze współpracy w ramach Interpolu. Jej zerwanie nastąpiło dopiero 4 grudnia 1941 r. – zaledwie trzy dni przed japońskim atakiem na Pearl Harbor i tydzień przed wypowiedzeniem wojny Stanom Zjednoczonym przez Hitlera. Tymczasem w europejskich krajach podbijanych przez III Rzeszę – z których niemal wszystkie były członkami Interpolu – Sipo wyjątkowo sprawnie dokonywała aresztowań osób znajdujących się na czarnej liście nazistów i tworzyła siatki konfidentów. Policjanci i konfidenci „Łowca nazistów” Szymon Wiesenthal (zmarł w 2005 r.) był przekonany, że dzięki informacjom zdobytym wcześniej w ramach Interpolu niemiecka policja mogła szantażować w podbitych krajach wiele osób mających jakieś przestępstwa na sumieniu i werbować je w ten sposób jako konfidentów przy rozpracowywaniu organizacji ruchu oporu czy tropieniu ukrywających się Żydów. Dla Polaków szokujący może być fakt, że ze służbami okupanta współpracowali przy tym zarówno Żydzi ze środowisk przestępczych, jak i polscy policjanci z przedwojennych urzędów śledczych. Liczba Żydów konfidentów nazistowskiej policji w samej tylko Generalnej Guberni oceniana jest, według różnych źródeł, na co najmniej 1,5 tys. Najbardziej znany jest przypadek Lolka Skosowskiego, zastrzelonego przez kontrwywiad Armii Krajowej 1 listopada 1943 r. Skosowski, razem z ok. 20 innymi konfidentami, zorganizował ogromną prowokację, obiecując ukrywającym się w Warszawie Żydom za­łatwienie wyjazdu do Ameryki Południowej. W tzw. aferze Hotelu Polskiego zostało zwabionych w pułapkę niemal 3,5 tys. osób, z których większość zginęła później w Oświęcimiu. Wielu zdrajców było współpracownikami policji kryminalnej Kripo, spełniającej na terenach okupowanych funkcje pomocnicze wobec Gestapo. Jej częścią w Generalnej Guberni była również Polnische Kriminalpolizei (Polska Policja Kryminalna), w której zatrudnienie znalazło wielu funkcjonariuszy Urzędu Śledczego – przedwojennej elity polskiej policji. Jak twierdzi badacz tego problemu, profesor uniwersytetu w Ottawie Jan Grabowski „polskie Kripo” (niemające nic wspólnego z tzw. granatową policją, pełniącą funkcje porządkowe) miało za zadanie między innymi tropienie ukrywających się na terenie Generalnej Guberni Żydów. Służyła do tego Sekcja Poszukiwań, wykorzystująca zbudowane jeszcze przed wojną siatki policyjnych informatorów. Zdaniem Grabowskiego to właśnie spośród funkcjonariuszy oraz tajnych współpracowników tej formacji wywodziła się duża część działających w GG „szmalcowników”. O skuteczności Polnische Kriminalpolizei w tym zakresie mają świadczyć m.in. rozdzielane przez Niemców wśród funkcjonariuszy nagrody w postaci pożydowskich mieszkań (jak pisze Grabowski, jeden z takich lokali, przy Solnej 16, został przydzielony jesienią 1943 r. wywiadowcy Niwińskiemu). Wielkim sukcesem Sekcji Poszukiwań „polskiego Kripo” było odkrycie bunkra przy ulicy Grójeckiej w Warszawie, w którym ukrywał się historyk Emanuel Ringenblum (twórca słynnego archiwum getta warszawskiego) i 37 innych osób. Policjanci z wydziałów kryminalnych pracowali dla nazistowskiej Kripo we wszystkich okupowanych krajach europejskich. W wielu z nich, mimo wojny, wciąż działały krajowe biura Interpolu. W Brukseli taką placówką kierował szef przedwojennej belgijskiej policji kryminalnej Florent Louvage. Nie przeszkodziło mu to w szefowaniu Interpolowi po zakończeniu drugiej wojny światowej. Wejście Heydricha Gdy Steinhäusl zmarł w 1940 r. na gruźlicę – Heinrich Himmler przeniósł centralę Interpolu (wraz ze wszystkimi archiwami) do Berlina, i postawił na jej czele 36-letniego Reinharda Heydricha, szefa Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA), któremu podlegały Kripo i Gestapo, a także wywiad SS. Sprawa natrafiła jednak na przeszkody formalne. Zgodnie ze statutem Interpolu do podjęcia decyzji o przeniesieniu centrali potrzebna była zgoda 2/3 członków organizacji. Zajęcie przez III Rzeszę kilku europejskich państw spowodowało, że zabrakło quorum. Otto Dressler, sekretarz generalny IKPK od początku jej istnienia (pełnił tę funkcję do 1946 r.), wpadł wówczas na pomysł, żeby do quorum nie liczyć „krajów niezaproszonych”. W ten sposób latem 1940 r. delegaci policji kryminalnych z 15 państw zdecydowali, że szefem Interpolu ma zostać Ober­gruppenführer (generał) SS i policji Reinhard Heydrich. 24 sierpnia nowy prezydent rozesłał list, w którym obiecywał, że „poprowadzi Komisję w nową i pełną sukcesów przyszłość” i „zachowa jej całkowicie apolityczny charakter”. Poinformował też o planach przeniesienia centrali Interpolu pod nowy adres – do położonej w połowie drogi między Berlinem a Poczdamem willi nad jeziorem Wannsee. To właśnie w Wannsee odbyła się w styczniu 1942 r. konferencja, na której szefowie służb i ministerstw III Rzeszy pod przewodnictwem Heydricha podjęli decyzję o logistyce „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”. Wdowa po zbrodniarzu Lina jeszcze wiele lat później utrzymywała, że spotkanie w Wannsee było po prostu „zebraniem Interpolu”. W rzeczywistości konferencja nie odbyła się w siedzibie organizacji pod adresem 16 Am Kleinen Wannsee, tylko w oddalonej o 2 km od niej willi 56-58 Am Grossen Wannsee, która była centrum konferencyjnym wywiadu SS. Początkowo Heydrich planował zorganizowanie spotkania właśnie w siedzibie Interpolu i rozesłał zaproszenia z jej adresem, ale z powodu kilkukrotnego przekładania terminu musiał ostatecznie zmienić miejsce konferencji. Fałszerstwo stulecia Heydrich interesował się również najnowocześniejszymi technikami kryminalistycznymi. Był właścicielem wydawnictwa Kriminal-Wissenschaft Und Praxis Verlag, wydającego od 1938 r. miesięcznik „Kriminalistik”, do którego sam pisał teksty i artykuły wstępne. Wiele z zamieszczanych informacji było nazistowskim pseudonaukowym bełkotem („asocjalna, akreatywna, prymitywna polska natura”, „mentalne podstawy zbrodni polskich spowodowanych polskim nacjonalizmem”), jednak szczególnie duże zainteresowanie Heydricha budziły sprawy związane z podrabianiem dokumentów i pieniędzy. Stało się to przyczyną zorganizowania przy udziale Interpolu największej afery fałszerskiej w historii, znanej pod kryptonimem Operacja Bernhard. Plan zakładał zdestabilizowanie światowego systemu finansowego i zrujnowanie brytyjskiej gospodarki poprzez masową produkcję fałszywych banknotów funtowych. Przygotowania do oper