Osoby czytające wydania polityki

„Polityka”. Największy tygodnik w Polsce.

Wiarygodność w czasach niepewności.

Subskrybuj z rabatem
Historia

Mojżeszowi insurgenci

Żydowscy powstańcy styczniowi

„Masakra Michała Landy´ego” - obraz z epoki. „Masakra Michała Landy´ego” - obraz z epoki. www.bridgemanart.com / Corbis
Udział Żydów w powstaniu styczniowym miał ważny wpływ na kształtowanie się relacji polsko-żydowskich. To przede wszystkim wtedy utrwaliła się idea Polaka wyznania mojżeszowego.
Kaznodzieja Izaak Kramsztyk. Za propolską działalność skazano go na zesłanie.AN Kaznodzieja Izaak Kramsztyk. Za propolską działalność skazano go na zesłanie.

Na początku lat 60. XIX w., w wyniku klęski Rosji w wojnie krymskiej, narastało w Królestwie Polskim wrzenie rewolucyjne zachęcające do myśli o nowym zrywie. W tym czasie podstawą aktywizacji politycznej Żydów był postulat emancypacji obywatelskiej. W latach 40. i 50. XIX w. społeczność ta przeszła głęboki proces przemian, co ciekawe – przebiegających w rozbieżnych kierunkach. Z jednej strony wzrastało zainteresowanie żydowskim oświeceniem (haskalą), kładącym nacisk na konieczność integracji kulturowej z otaczającym światem, z drugiej zaś rzesze Żydów skłaniały się ku chasydyzmowi (mistycznej odmianie judaizmu), świadomie odcinając się od ścisłych związków z otaczającym światem, a w skrajnych przypadkach ignorujących jego istnienie. Stąd też dualizm społecznych wyborów – na jednym biegunie znalazły się burżuazja i inteligencja, ciążące ku wartościom liberalnym i ruchom radykalnie demokratycznym, na drugim – zamknięty świat chasydów.

W tym samym czasie w miarę rozwoju kapitalizmu następowało zbliżenie żydowskiej klasy średniej – zwłaszcza inteligencji – z resztą polskiego społeczeństwa. W niektórych rodzinach żydowskich żywe były tradycje współudziału w walkach o niepodległość Polski (symbolem tych działań był Berek Joselewicz). Zachowała się też pamięć złotego wieku – doby I Rzeczpospolitej. Niemniej bogaci Żydzi, podobnie jak przedstawiciele polskiej burżuazji, dalecy byli od idei powstańczej.

Czołowe postaci grupowały się wokół Edwarda Jürgensa i tzw. millenerów, którzy domagali się praw politycznych dla mieszczan oraz uwłaszczenia chłopów, natomiast ideę powstańczą wyłączali. Właśnie dlatego mówiono o nich ironicznie, iż odsuwają sprawę niepodległości na tysiąc lat (łac. mille – tysiąc). Mimo tej wstrzemięźliwej postawy część najbardziej radykalnej inteligencji żydowskiej wzięła udział w działalności pierwszych kół konspiracyjnych.

Polityka 6.2015 (2995) z dnia 03.02.2015; Historia; s. 56
Oryginalny tytuł tekstu: "Mojżeszowi insurgenci"
Reklama