Filipiny: koniec dyktatury Marcosa

Na dziedzińcu przed pałacem Malacanang w Manili kilkaset osób niecierpliwie oczekiwało na rozpoczęcie uroczystości. Była godz. 10 rano 25 lutego 1986 r., dzień zaprzysiężenia prezydenta na kolejną kadencję. Atmosfera daleka była jednak od świątecznej, a zgromadzony tłum zamiast koszul i garniturów miał na sobie zwykłe T-shirty i klapki. Ferdinand i Imelda Marcosowie wyszli na szeroki taras pozdrowić publiczność. Prezydent chciał wygłosić przemówienie, ale rebelianci już wcześniej odcięli dostawy prądu. Widowni na dole pozostało więc łowić pojedyncze słowa, a ci z tyłu widzieli tylko, jak prezydent rusza ustami. Koniec tego groteskowego przedstawienia nadszedł kilka godzin później, kiedy Marcos uciekł z pałacu na pokładzie amerykańskiego śmigłowca. Ledwie trzy dni wcześniej Marcos był jeszcze niepodzielnym władcą całych Filipin. Niezadowolenie z jego rządów narastało od dłuższego czasu, ale przełom nastąpił właśnie 22 lutego, kiedy zastępca szefa sztabu generalnego gen. Fidel Ramos z innymi wojskowymi wypowiedział posłuszeństwo prezydentowi. Frondyści zabarykadowali się w bazie Aguinaldo przy alei Objawienia się Świętych (Epifanio de los Santos Avenue). Ich przywódca, minister obrony Juan Enrile, dawniej lojalny stronnik Marcosa, wiedział, że w każdej chwili może dojść do ataku ze strony sił wiernych reżimowi. W akcie desperacji podniósł słuchawkę i wykręcił numer do siedziby arcybiskupa Manili, kardynała Jaime Sina: „Wasza eminencjo, prosimy o pomoc. Ludzie prezydenta pewnie już po nas idą”. Kardynał był znanym przeciwnikiem prezydenta, a jednocześnie człowiekiem, który miał posłuch wśród mas. Rozmowa nie trwała długo. Sin zniknął później w prywatnej kaplicy, a kiedy wrócił, wezwał rodaków za pośrednictwem Radia Veritas, by wyszli z domów i udali się w kierunku alei Objawienia. Tylko w ten sposób mogli obronić zbuntowanych żołnierzy przed odwetem. Kardynał polecił wiernym, aby wzięli ze sobą tylko różańce, żadnej broni. Ferdinand Marcos lubił powtarzać, że urząd prezydenta był mu pisany. Dążył do niego przez 20 lat najpierw jako poseł, później senator i przewodniczący senatu. Dopiął swego w 1965 r. Zwyciężył jako kandydat ludu obiecujący odsunąć od władzy starą oligarchię, skończyć z korupcją i raz na zawsze stłumić komunistyczną partyzantkę. W dwubiegunowym świecie zimnej wojny jednoznacznie opowiedział się po stronie Stanów Zjednoczonych i przez lata był najwierniejszym sojusznikiem Waszyngtonu w tej części świata. Z władzą im do twarzy William Rempel, reporter śledczy i wieloletni korespondent „Los Angeles Times”, pieczołowicie odtworzył ostatnie dni Marcosów u władzy. Zrobił to na podstawie liczącego ponad 2,5 tys. stron osobistego pamiętnika z odręcznymi notatkami prezydenta, pozostawionego podczas ewakuacji w pałacu Malacanang. Dziennik to jedyne w swoim rodzaju źródło ukazujące arcana imperii dyktatora: łapówki, które rozdawał, i miłosne liściki do żony sąsiadowały z nieskładnymi wynurzeniami na temat misji ocalenia kraju przed komunizmem oraz opisami iście szekspirowskich spisków wymierzonych w politycznych rywali. „Największym odkryciem związanym z tymi pamiętnikami były kłamstwa. Marcos kłamał w sprawach ważnych i tych zupełnie błahych; kłamał wszystkim i przy każdej okazji. Im dłużej trwał u władzy, tym bardziej tracił orientację, co jest prawdą, a co nie” – pisze Rempel w książce „Dziennik dyktatora”. Marcos nie ufał obiektywnym badaniom, jako mistrz iluzji sam tworzył własną legendę. Do końca utrzymywał, że podczas drugiej wojny światowej dowodził największym na całych Filipinach oddziałem partyzantów walczących z japońską okupacją. Dodatkowo rozpowiadał, że Krzyż za Wybitną Służbę do piersi przypiął mu sam gen. MacArthur. Serca rodaków pomogła mu zdobyć żona, piękna Imelda. Jako kobieta, która własnymi siłami wydźwignęła się ze społecznych dołów, nie miała jednak zamiaru pełnić roli kwiatka u kożucha. Jej ambicje sięgały dalej. Znała swoją wartość, bo nikt tak pięknie nie potrafił oczarować mieszkańców slumsów i zmusić ich, by z własnej woli popierali obrastający w dostatek klan Marcosów. „Biedni Filipińczycy szanują piękno. To dla nich muszę wyglądać jak gwiazda, aby mogli mnie podziwiać i marzyć o moim życiu” – mówiła. Z czasem jej zamiłowanie do zbytku zamieniło się w obsesję. W pewnym momencie gromadzenie wystawnych ubrań przestało jej wystarczać, zaczęła więc kolekcjonować diamenty. Potem przyszła kolej na rezydencje – w kraju i za granicą. Kiedy magazyn „Cosmopolitan” napisał, że jest jedną z 10 najbogatszych kobiet świata, ludzie Marcosa zadbali, aby w ręce czytelników nie dostał się ani jeden egzemplarz pisma, i wykupili cały nakład. U Imeldy potrzeba zaimponowania możnym tego świata szła w parze z niezrównanym wprost tupetem. Ta nieznosząca sprzeciwu kobieta potrafiła wprosić się do Białego Domu na 45-minutową herbatkę u Betty Ford, małżonki Geralda Forda. A podczas spotkania niecierpliwie dopytywała, dlaczego prezydent nie przyjdzie się z nią przywitać. Do czasu wprowadzonego w 1973 r. stanu wyjątkowego Marcosowie osiągnęli szczyty władzy i wpływów. Ich poplecznicy zbijali bajeczne fortuny na rządowych kontraktach, nacjonalizowane zakłady w niejasny sposób trafiały w prywatne ręce, a wojsko kontrolowało sytuację w kraju. Śmierć na lotnisku W 1981 r. Marcos zniósł obowiązujący od ośmiu lat stan wyjątkowy. Zaczął odgrywać rolę demokratycznego polityka, partie znów mogły działać, odwieszono prawa obywatelskie, ogłoszono nawet datę wyborów do parlamentu. W praktyce wszystko zostało po staremu: wybory fałszowano, prezydent wciąż wydawał dekrety, mimo to nie opuszczało go wrażenie, że władza wymyka mu się z rąk. Reżim stawał się coraz bardziej nerwowy. Ta swoista odwilż zachęciła charyzmatycznego lidera opozycji Benigno Aquino do powrotu do kraju. Aquino był senatorem i znanym przeciwnikiem Marcosa. Jako przywódca Partii Liberalnej chciał stanąć do walki o prezydenturę w 1973 r. Marcos wprowadził jednak stan wyjątkowy, wybory odwołano, a Aquino trafił do więzienia. Dopiero kiedy Marcos znów poczuł, że pewnie siedzi w siodle, złożył senatorowi ofertę nie do odrzucenia. Mógł pozostać pod kluczem albo wyemigrować do USA. Aquino odmówił wyjazdu, ale jego stan zdrowia stale się pogarszał. W celi dopadł go atak serca. Nie chciał poddać się operacji na Filipinach w obawie, że Marcos zadba, żeby już się nie obudził. Na początku 1980 r. – po 7 latach w więzieniu – poleciał na zabieg do USA. Zdecydował się wrócić w 1983 r. Kilka tygodni przed wylotem spotkał się z Imeldą, która nie przebierając w słowach, ostrzegała, że jego życiu grozi niebezpieczeństwo. 21 sierpnia samolot z Aquino na pokładzie wylądował jednak na lotnisku w Manili. Przed wyjściem senator zdążył jeszcze założyć kamizelkę kuloodporną. Dosłownie kilka minut później rozległy się strzały. Aquino zginął od kuli w głowę. Na pogrzebie opozycjonisty pojawiło się ok. 2 mln ludzi. Winnych tego morderstwa Marcos wskazał od ręki – komuniści. Ale nikt mu już nie wierzył. Reżim do szczętu stracił wiarygodność, choć prezydent wciąż umiał odsunąć w czasie swój upadek. Łapówkami bądź przemocą kupił sobie jeszcze 2,5 roku w pałacu Malacanang. Ostatnią szansą na odzyskanie utraconej popularności były zapowiedziane na 7 lutego 1985 r. przedterminowe wybory prezydenckie. Zwycięstwo wydawało się w zasięgu ręki, opozycja sprawiała wrażenie słabej, a jej lidera nie było już wśród żywych. Nikt jednak nie przewidział, że największą groźbą dla reżimu okaże się niepozorna Corazon Aquino, żona zamordowanego senatora. Skromna, inteligentna, z poczuciem humoru. Jako przeciwieństwo wyniosłej Imeldy szybko zdobyła serca Filipińczyków. Jej kandydatura otrzymała poparcie wszystkich sił antyrządowych. Ale Marcos nie dopuszczał do siebie myśli, że rodacy zapomnieli o jego zasługach. Jak każdy nałogowy oszust nie mógł się powstrzymać, by nie pomóc szczęściu. Cuda nad urną i tym razem zapewniły mu zwycięstwo. Reżim niecierpliwie wyglądał reakcji Białego Domu. A Ronald Reagan nie miał zamiaru stracić Filipin, jak Carter stracił Iran. W komentarzu po wyborach wsparł Marcosa, przyznał, że „możliwość oszustw jest niepokojąca”, ale ostatecznie Filipiny nauczyły się „funkcjonować w systemie dwupartyjnym”. Dla opozycji tego było zbyt wiele. Corazon Aquino ogłosiła, że wybory zostały sfałszowane, wezwała swoich stronników do protestów i zażądała ustąpienia Marcosa. Jednocześnie, bez udziału ani wiedzy Aquino, wśród części wysokich rangą oficerów zaczął narastać bunt. Rebelianci zgromadzeni wokół gen. Enrile postanowili obalić władzę, której służyli przez ostatnich 20 lat. W sobotę 22 lutego zajęli bazę Aquinaldo, gdzie za pośrednictwem telewizji ogłosili, że wycofują poparcie dla Marcosa i przyłączają się do opozycji: „Obecny prezydent nie jest prezydentem, jakiego znaliśmy wcześniej. Interes własny i swojej rodziny postawił ponad interesem kraju. Zdradził naród, dlatego wzywamy go do natychmiastowego ustąpienia”. Późnym popołudniem wykonali historyczny telefon do kardynała Sina z prośbą o wsparcie. Na apel kardynała w kierunku alei Objawienia, strategicznej arterii Manili, podążały dziesiątki tysięcy ludzi. W niedzielę rano wzdłuż tej ośmiopasmowej drogi zebrało się do 300 tys. Filipiń