Pojedynek Achillesa z Rolandem
Achilles kontra Roland. Jaka jest Europa: antyczna, barbarzyńska czy średniowieczna?
Pojęcie Europy – geograficzne – pojawiło się w starożytnej Grecji w micie o porwaniu przez Zeusa królewny tyryjskiej Eurōpē, której imię dało nazwę części świata zamieszkanej przez Hellenów i oddzieliło ją od Azji i Afryki. U Herodota, uważanego za pierwszego historyka i geografa, czytamy, że Europa to Peloponez oraz lądy na północ od Morza Śródziemnego i Czarnego, ale północne i wschodnie jej krańce pozostają nieznane. Granica z Azją i dziś jest umowna, dlatego według filozofa Bernarda-Henriego Lévy’ego Europa to „nie miejsce, lecz idea”.
Kolejne pytanie – o wykształcenie się poczucia europejskiej odrębności – znów prowadzi do Greków, którzy czuli się wyraźnie inni i lepsi od mieszkających na Bliskim Wschodzie Persów, dlatego bitwa pod Maratonem uchodzi za pierwszy konflikt zbrojny między Europą a Azją. Na Grecję wskazuje dr hab. Marek Węcowski, starożytnik z Uniwersytetu Warszawskiego, w wydanej w 2023 r. książce „Tu jest Grecja! Antyk na nasze czasy”. Nie tylko stara się on odczytać teraźniejszość, odwołując się do klasycznej Grecji, ale też wskazuje na to, co jej zawdzięczamy – demokrację, teatr, filozofię, literaturę z wielkimi eposami oraz mitologię, która pomimo dominacji chrześcijaństwa stanowi do dziś europejski kod kulturowy.
Według innych wpływ większy niż Grecja na systemy, instytucje i wartości funkcjonujące do dziś w Europie miał Rzym ze swoją łaciną, prawem, ideą imperialną, podziałem terytorialnym, a w końcu chrześcijaństwem, które stały się cywilizacyjnym punktem odniesienia dla kolejnych pokoleń. Z tym że zanim pojawiły się pierwsze europejskie państwa wczesnofeudalne i wyłoniła nowa europejska mapa geopolityczna wraz z całym instrumentarium administracyjnym i instytucjami, które funkcjonują do dziś, miała miejsce wielka wędrówka ludów.