Sądne dni Trybunału

Jeżeli PiS nie ustąpi, to niezależnie od tego, jaki będzie werdykt Trybunału Konstytucyjnego w sprawie tzw. ustawy naprawczej, dotyczącej Trybunału właśnie, ta stojąca na straży konstytucji i praworządności instytucja zostanie sparaliżowana. – O to właśnie od początku chodziło Jarosławowi Kaczyńskiemu – mówi poseł Borys Budka, były minister sprawiedliwości w rządzie PO. – Trybunał to jedyna instytucja niepodlegająca, na razie, prezesowi. A prezes nie kryje wcale, że chce wprowadzić rewolucyjne zmiany i Trybunał mógłby mu w tym przeszkodzić. Paraliż Trybunału jest władzy potrzebny, by nikt nie kwestionował konstytucyjności np. ustawy inwigilacyjnej, o prokuraturze czy zmian w Kodeksie postępowania karnego dopuszczających dowody pochodzące z przestępstwa, np. zeznania wymuszone za pomocą szantażu. Jednym słowem, do zmiany ustroju bez zmiany konstytucji. Bo do tego PiS nie ma większości 2/3 w parlamencie. – To, co się dzieje w tej chwili, to taka hybrydowa zmiana ustroju państwa – mówi sędzia Trybunału Stanu dr nauk prawnych Witold Pahl. Przejście od demokracji parlamentarnej do systemu autorytarnego. PiS się z tym wcale nie kryje, że zmienia ustrój, uważa jednak, że dopiero za ich rządów nastał koniec totalitaryzmu i Polska zmierza w kierunku demokracji, czyli rządów ludu: – Teraz zaczyna się transformacja ustrojowa i stąd taki niesamowity atak opozycji, bo są zagrożone interesy ludzi z tamtej epoki – mówi poseł PiS Stanisław Piotrowicz, peerelowski prokurator. – Suwerenem jest naród, który powierzył parlamentowi w takim składzie jak obecnie stanowienie prawa. Trybunał Konstytucyjny nie ma takiego umocowania i nie może się stawiać ponad parlamentem. Korek w Trybunale Nie wydaje się prawdopodobne, żeby sędziowie Trybunału uznali zgodność noweli, tzw. ustawy naprawczej, z konstytucją. – Komisja Wenecka stwierdziła, że ta ustawa zniszczy demokrację w Polsce – przypomina poseł Ryszard Kalisz, adwokat, były poseł i były szef MSWiA, współtwórca obowiązującej konstytucji. – Gdyby Trybunał uznał, że ona jest zgodna z konstytucją, to mamy koniec demokracji w Polsce. Wdrożenie opracowanej przez PiS „naprawy” działania Trybunału praktycznie zablokowałoby tę instytucję. – Ta ustawa ubezwłasnowolnia Trybunał, kasuje go – mówi prof. Ryszard Bugaj. – To narzędzie walki politycznej, atrapa prawa, bo nie daje żadnych możliwości, żeby ten organ rzetelnie wykonywał swoje obowiązki – dodaje dr Pahl. Choćby taka regulacja: Trybunał ma rozpatrywać sprawy w kolejności, w jakiej wpływają. Na pierwszy rzut oka nic w tym złego. – Tymczasem w ten sposób można bardzo łatwo sparaliżować Trybunał – mówi poseł Budka. – Wystarczy 50 poselskich podpisów pod wnioskiem. Jedno ugrupowanie może złożyć nawet 100 takich wniosków o sprawdzenie zgodności dowolnych ustaw z konstytucją i Trybunał, w kolejności, będzie musiał je rozpoznawać. I kiedy Trybunał będzie zasypany wnioskami, dosłownie zakorkowany, można sobie uchwalać dowolne ustawy, wprowadzać niekonstytucyjne podatki, ograniczenia własności (jak zakaz obrotu ziemią rolną) czy wolności osobistej (jak ustawa inwigilacyjna). Lub cokolwiek przyjdzie do głowy prezesowi i jego ludziom. Trzy małpki PiS Ale tak być nie musi. Najprawdopodobniej Trybunał orzeknie, że ustawa naprawcza w całości lub istotnej części jest niezgodna z konstytucją. I ten wyrok (prawdopodobnie) nie zostanie uznany przez rządzącą większość za prawomocny. – Zgodnie z obowiązującym prawem, czyli z grudniową ustawą, która na razie ma domniemanie konstytucyjności, Trybunał winien orzekać według kolejności wpływu spraw, w pełnym składzie i większością 2/3 głosów – mówi prokurator Stanisław Piotrowicz, poseł PiS. – Zatem już sam termin rozprawy (8 i 9 marca) łamie obowiązujący w Polsce porządek prawny. Dlatego minister Ziobro zapowiedział, że to nie będzie żadne orzeczenie, tylko opinia 12 osób, bo Trybunał nie będzie obradować w składzie i trybie wprowadzonym przez nowelizację naprawczą. – PiS zignoruje to orzeczenie – mówi prof. Ryszard Bugaj, do niedawna prezydencki doradca. – A gdy Komisja Wenecka opublikuje swój raport, usłyszymy narrację, że to próba zewnętrznej ingerencji w sprawy polskie. Zabrnęli już tak daleko, że nie mogą się cofnąć. Wyrok Trybunału raczej nie zostanie opublikowany przez rząd. – Jeżeli nie będzie opublikowany, oznacza to ostateczne zerwanie z demokratycznym państwem prawa – mówi prof. Andrzej Zoll, były sędzia Trybunału Konstytucyjnego. – Więc ja jako prawnik nie jestem już w stanie przewidzieć co może się wydarzyć, bo wejdziemy w etap tzw. decyzjonizmu, charakterystycznego dla systemów totalitarnych. Czyli – wola polityczna ponad prawem. Naturalną konsekwencją będzie – oczywiście – niepublikowanie przez Centrum Legislacji Rządowej kolejnych orzeczeń TK, np. w sprawie ustawy inwigilacyjnej (wątpliwości co do jej zgodności z konstytucją ma rzecznik praw obywatelskich i zaskarżył ustawę do Trybunału). – To jest świadoma gra PiS, żeby doprowadzić do sytuacji, w której nawet jeżeli TK będzie działał zgodnie ze swoją logiką wewnętrzną i przepisami, to PiS będzie traktował te orzeczenia jako niewiążące, a opinia publiczna będzie tak skołowana, że nie będzie wiedziała, o co chodzi – mówi były prezydent Aleksander Kwaśniewski. Zresztą wykonanie orzeczeń TK należy do władzy ustawodawczej (parlamentu) lub wykonawczej (rządu i prezydenta). – Sejm, rząd i prezydent będą w stosunku do Trybunału jak te trzy małpki: zasłonięte oczy, zatkane uszy i usta – mówi poseł Budka. Faktyczny bojkot. – Niepublikowanie wyroków Trybunału byłoby bardzo poważną decyzją – mówi prof. dr hab. nauk prawnych Marek Chmaj. – Rząd jest do tego zobligowany konstytucją, więc to oznaczałoby łamanie ustawy zasadniczej przez premiera. A żaden rząd nie jest wieczny. Ani prezydent, który nie przyjął ślubowania od trzech sędziów wybranych zgodnie z konstytucją (co potwierdził wyrok TK), choć także zobowiązuje go do tego ustawa zasadnicza. Więc i premier, i prezydent mogą kiedyś odpowiadać przed Trybunałem Stanu, specjalnym sądem egzekwującym odpowiedzialność najwyższych urzędników państwowych, za naruszanie konstytucji. Sędzia Trybunału Stanu dr nauk prawnych Witold Pahl przypomina, że w deliktach konstytucyjnych przedawnienie nie biegnie w trakcie sprawowania funkcji przez osoby, którym można postawić zarzut. – Trzeba też pamiętać, że Trybunał Stanu nie grozi Jarosławowi Kaczyńskiemu, który jest tylko posłem i szefem partii – dodaje Zbigniew Ćwiąkalski, dr hab. nauk prawnych, były minister sprawiedliwości. Czy może istnieć państwo, w którym sparaliżowany jest Trybunał Konstytucyjny? – Może, tylko to już nie jest demokracja – mówi prof. Radosław Markowski, politolog z Uniwersytetu SWPS. – Warunkiem i gwarantem demokracji jest trójpodział władz i wzajemna kontrola. Polacy albo już zapomnieli, albo (ci młodsi) nie mogą pamiętać, jak się żyje w systemie niedemokratycznym. Dodatkowo wielu wydaje się, że to, czym zajmuje się Trybunał Konstytucyjny, po prostu ich nie dotyczy. Nieprawda. To ostatnia linia obrony obywateli przed samowolą władzy. Zwłaszcza wtedy, gdy ta władza ma komfortową większość i może uchwalić każdą ustawę. – Ponadto – dodaje poseł Budka – konstytucja gwarantuje każdemu obywatelowi, że po wyczerpaniu drogi sądowej może w Trybunale kwestionować podstawę, na jakiej został wydany wyrok. Orzecznictwo TK to także odpowiedzi na pytania prawne od sądów powszechnych i administracyjnych. – Sądy mogą orzekać w oparciu o konstytucję, ale rzadko to robią – mówi Witold Pahl. – Więc proszą o wykładnię Trybunał. W przeróżnych sprawach. Dotyczących zasiłków, świadczeń ZUS, odszkodowań za wywłaszczenie, praw nabytych i świadczeń pracowniczych. – Pamiętam taką sprawę, kiedy emerytce za wycięcie drzewa groziła astronomiczna kara, a właściwie odszkodowanie – mówi Witold Pahl, który 70 razy reprezentował Sejm w Trybunale Konstytucyjnym. – Trybunał uznał wtedy, że kara nie może być bezrefleksyjna, trzeba ją dostosowywać do sytuacji. Wniosek o zbadanie zgodności z konstytucją nowelizacji ustawy o służbie cywilnej, złożony do Trybunału, dotyczy bezpośrednio ok. 2 tys. zwolnionych osób, które zapewne będą dochodzić swoich praw w sądach pracy. A te zapewne będą musiały zwrócić się do Trybunału. Paraliż Trybunału bardzo skomplikowałby orzekanie sądów. Składając pytanie prawne do TK, sędzia zawiesza postępowanie w oczekiwaniu na orzeczenie. Ważny jest dopiero opublikowany wyrok. Sędzia może wprawdzie odwiesić postępowanie i, orzekając, powołać się na nieogłoszone orzeczenie, ale takie rozstrzygnięcie jest łatwe do zaskarżenia przez drugą stronę. – Sędziowie raczej nie będą tego robić – twierdzi Pahl. Zapewne orzekając, będą zmuszeni sami, na własną rękę, interpretować konstytucję. Co jest dopuszczalne, a nawet – w takiej sytuacji – konieczne. Orzeczenia Trybunału są także wykładnią dla urzędników. Ale w tym przypadku muszą to być wyroki oficjalnie ogłoszone. Na inne, wydając decyzję, urzędnik powołać się nie może. Urzędnicy będą więc ignorować (niepublikowane) wyroki TK, postępując według wykładni rządowej. Zatem bojkot Trybunału przez rząd, prezydenta i większość sejmową spowoduje postępujący paraliż wielu instytucji państwowych oraz chaos w systemie wymiaru sprawiedliwości. Początek jakiegoś dziwnego, nieznanego zachodnim demokracjom, procesu rozpadu państwa, „dwuprawia”. Kompromis bez szans – Większość w PiS zdaje sobie już sprawę, że zabrnęli za daleko, ugrzęźli, ale pozostaje prezes, który poszedł na wojnę ze wszystkimi i chyba nikt nie jest w stanie go od tego odwieść – mówi szef klubu PO poseł Sławomir Neumann. Poza tym: polityk może zmienić zdanie, ale zbawca narodu mylić się nie może. Szanse na kompromisowe rozwiązanie w sprawie TK wydają się znikome. Zwłaszcza że, jak zauważa Aleksander Kwaśniewski, w tak podzielonym kraju, jakim jest dziś Polska, mamy niewiele miejsc, w których można szukać porozumienia: – Prezydent abdykował, Kościół zaangażował się po jednej stronie, a podziały wśród elit intelektualnych są równie ostre co w całym społeczeństwie. Platforma Obywatelska zaproponowała co prawda rozwiązanie, które pozwoliłoby PiS wyjść z twarzą ze sporu o Trybunał (tzw. pakiet 6 uchwał), ale w samej Platformie nikt nie wierzy, że PiS to zaakceptuje. Jakiekolwiek porozumienie wydaje się niemożliwe. – Wyjściem z tego impasu mogłaby być korekta konstytucyjna dotycząca także Trybunału Konstytucyjnego, wprowadzenie zasady, że kto ma większość parlamentarną, nie bierze wszystkiego – mówi Ryszard Bugaj. – Ale w sytuacji takiej polaryzacji, tak ostrych podziałów, nie sposób wyobrazić sobie nawet debaty nad konstytucją. Widać wyraźnie, że PiS w sprawie Trybunału próbuje grać na zwłokę. Gdy nie udało się opóźnić ogłoszenia raportu Komisji Weneckiej, o co prosił minister Waszczykowski, próbował wpłynąć na TK, by ten odroczył termin rozprawy. – Byłoby to logiczne w kontekście zapowiedzi publikacji stanowiska Komisji Weneckiej w niedługim czasie – mówi poseł PiS Marek Ast, radca prawny. Mateusz Kijowski, lider Komitetu Obrony Demokracji, kontruje jednak, że cierpliwość Polaków się skończy. – A także cierpliwość Europy – dodaje. Opozycja w europejskim klinczu Niektórzy, jak dr hab. nauk prawnych, były minister sprawiedliwości Zbigniew Ćwiąkalski, obawiają się, że problemy polskiej demokracji nie są dziś dla Europy priorytetem. Jednak po projekcie raportu Komisji Weneckiej i odmowie opóźnienia daty publikacji można sądzić, że stanowisko naszych zagranicznych sojuszników i partnerów będzie twarde. – Mogą odebrać Polsce prawo głosu, wykluczyć z Rady Europy, na końcu są sankcje finansowe – mówi Ryszard Petru, lider Nowoczesnej. Nawet wstrzymanie środków na inwestycje i na rolnicze dopłaty. – Daleki jestem od myślenia