Nowy mainstream według PiS

Na portalu wPolityce.pl prawicowa publicystka Krystyna Grzybowska napisała niedawno: „nie sposób oprzeć się wrażeniu, że w naszej ojczyźnie obok powszechnej normalności buzuje skrajny margines, nazywający siebie gorszym sortem”. Szef MSW Mariusz Błaszczak z kolei zrównał KOD z ONR, określając obie organizacje jako skrajności, „margines marginesów”, którymi nie warto się zajmować. I nawet jeśli sam Kaczyński przyznał ostatnio, że w Polsce jest głęboki podział, to od razu stwierdził, że będzie się on zmniejszał. Bez wątpienia należy rozumieć, że to zmniejszanie podziału ma polegać na przechodzeniu Polaków na stronę PiS, z tych poboczy do centrum, z marginesu do środka. Chociaż w tych stwierdzeniach jest wciąż jeszcze sporo myślenia życzeniowego, widać w nich kierunek strategicznych zabiegów rządzącej partii – chodzi o wymianę nie tylko elit, ale głównego, masowego nurtu. Tak aby w dłuższej perspektywie do głosowania na PiS nie musiały zachęcać socjalne prezenty, na które już teraz brakuje pieniędzy, ani nawet poparte groźbami perswazje, ale by popieranie tego ugrupowania stało się naturalnym odruchem większości polskich wyborców. Przez ostatnie lata polski mainstream (to jedno z ulubionych słów prawicowej publicystyki) był liberalny, otwarty kulturowo, powiązany z dominującymi europejskimi trendami: socjaldemokratycznym i liberalno-konserwatywnym, w tej współczesnej, łagodnej postaci. Radykalna narodowo-katolicka prawica była mniej lub bardziej sekciarską grupą, która już nigdy nie miała dojść do władzy. Wyborcze zwycięstwa PiS w 2015 r. mocno zachwiały tym przekonaniem. Odbywa się teraz proces przekierowania głównego nurtu za pomocą jego rozwadniania i relatywizacji. Poprzez kwestionowanie zasad demokracji liberalnej. Przybiera to w tej chwili postać lansowanej przez obóz rządzący tezy, że trwa „spór polityczny” – o Trybunał Konstytucyjny, o wizję demokracji, sądownictwo, edukację, prawa obywatelskie, o miejsce w UE. Ten sprytny zabieg ma dowodzić, że nie ma jakiejś obiektywnej miary, według której można ocenić stopień demokratyzacji systemu, legalizmu, przestrzegania norm, wolności obywatelskich, procedur czy konstytucji. A zatem trzeba pójść na „kompromis”, choć jak przychodzi co do czego, to okazuje się, że wszystko ma być po myśli władzy. Ten fałszywy dialog otwarcie określa znana wypowiedź prezesa Kaczyńskiego, że „racja jest po naszej stronie” i będzie „wzmacniana aktami normatywnymi”. Ma to też głębszy wymiar. W programie telewizyjnym publicysta Dariusz Rosiak stwierdził: „to, iż ktoś sądzi, że film »Smoleńsk« mówi nieprawdę, znaczy tylko tyle, że ktoś sądzi, że ten film mówi nieprawdę”. Ta wypowiedź wpisuje się w proces likwidowania obiektywnego stanu rzeczy. Niedawno tygodnik „Economist” sformułował tezę, że nadeszła epoka postprawdy, nowego tworu, który powstaje jako społeczny fakt i niezależnie, na ile ma związek z rzeczywistością, musi być szanowany przez polityków. To idealne warunki do formowania nowego, „normalnego Polaka”. Co mówią emocje Nie ma zatem znaczenia fakt, że prawica odkleja się od logiki i rzeczywistości, jeżeli tylko podąża za nią elektorat. W politycznej rozgrywce ważne staje się nie to, jak jest, ale jak się ludziom wydaje, to co podpowiada im intuicyjna, pierwotna emocja. Kryteria „normalności”, o której pisze Grzybowska, wyznacza teraz zwarta mniejszość, która przez swoją jedność staje się większością. Rzeczywista, choć rozbita większość będzie piętnowana jako zbiór złowrogich interesów i osobników (zdrajców?). Ten przekaz będzie wspierany przez mechanizm psychologiczny dobrze znany politologom: jest to skłonność do lokowania przez społeczeństwo każdej władzy w centrum, to ona staje się politycznym trendsetterem, jej zdanie się liczy, o nią się zabiega, a przeciwnicy są łatwo klasyfikowani jako radykałowie i mąciciele. Zresztą sama władza podejmuje tę grę, wskazując, że jest w istocie umiarkowaną formacją, chroniącą społeczeństwo przed prawdziwymi radykałami, jakimi są narodowcy. (Piotr Wierzbicki opublikował w „Rzeczpospolitej” sążnisty artykuł pt. „Nie podoba się pisowiec, będzie rządził narodowiec”). Jednocześnie władza tych narodowców hoduje, moralnie wspiera. To ta sama strategia, jaką na Węgrzech stosuje Viktor Orbán, przedstawiając swoją partię Fidesz jako remedium na nacjonalistyczny Jobbik. W dodatku pojawił się ogólnoeuropejski trend polegający na wchodzeniu języka skrajnej prawicy do głównego nurtu politycznego. Zapoczątkował ten proces kryzys z uchodźcami, ale potem przez tę wyrwę skrajna retoryka objęła wiele innych kwestii, np. różnych mniejszości czy kwestii obyczajowych, zagłuszając tradycyjną, umiarkowaną, „poprawnościową” retorykę dawnego centrum. Normalny Polak Ostatecznym celem dzisiejszej władzy jest wykreowanie „normalnego Polaka”, dającego siłę i władzę PiS. Ma to być żyjący w tradycyjnej rodzinie dobry katolik-parafianin, przyjmujący pisowski opis historii, nieufny wobec obcych, multikulturowych nowinek, wynalazków typu gender. To swojski sarmata goniący islamistów, lewactwo, gejów, KODerastów, tolerancjonizm, Brukselę i poprawność polityczną. Dumny z całej przeszłości narodu duchowy potomek żołnierzy wyklętych, wierzący, że Smoleńsk, Jedwabne, Kielce to sprawy co najmniej niewyjaśnione, a Polska jest generalnie krzywdzona przez zmowy i spiski. Główną kompetencją nowego, „normalnego Polaka” ma być, definiowana przez władzę, propolskość. To ogólny zarys, mogący mieć wiele odmian, ale chodzi o to, aby taki wizerunek prawdziwego Polaka stał się standardem, był dominujący, państwowo legitymizowany, a inni czuli się wyalienowani i dziwni, sami sobie wydawali się wykluczeni, być może prowokujący „normalnych Polaków”. Na tym, jak się wydaje, w istocie ma polegać „kontrrewolucja kulturalna”, którą właśnie za węgierskim premierem ogłosił niedawno Jarosław Kaczyński. Czy to się może udać? Pisaliśmy pod koniec zeszłego roku, że powyborcza trauma przegranych przypomina w pewnych aspektach żałobę. To się sprawdziło. Po fazach zaprzeczania i gniewu przyszła ta trzecia, która właśnie trwa – pogodzenia się i dostosowania, biernego konformizmu wedle zasady: może się lepiej nie wychylać, jeśli nie trzeba, jakoś przetrzymać – może tylko do najbliższych wyborów. Ten nastrój ogarnia już wiele środowisk zawodowych, szczególnie te bezpośrednio zależne od władzy, w tym biznes. Zwłaszcza że są one coraz bardziej straszone konsekwencjami, gdyby nie były odpowiednio uległe. Potem – jak pokazuje praktyka społeczna – nastąpi zapewne faza czwarta, czyli konformizmu aktywnego. Pochlebstwa wobec władzy, zapisywanie się do obozu rządzącego w celu kontynuowania kariery, włączanie się do wspólnoty, do państwowych obrzędów, tej całej sieci zależności, która zwłaszcza na prowincji, ale też w dużych miastach, decyduje o życiowym powodzeniu. Na tej samej zasadzie w PRL zwykli ludzie, żadni przecież komuniści, zapisywali się do PZPR. I wreszcie powinna nadejść faza piąta, wieńcząca wszystkie poprzednie. Czyli rzeczywiste przyjęcie ideologii władzy, całkowite jej się poddanie, uwewnętrznienie wartości i argumentów siły rządzącej (kłania się orwellowski Wielki Brat). Wielu pewnie zechce być w dominującym nurcie, bo da im to poczucie bezpieczeństwa. Z tego mechanizmu korzystają wszystkie autorytarne systemy – pozytywne wartości są wplecione w mechanizm uległości i równania szeregu. PiS mierzy w tę piątą fazę przystosowania się, ale zadowoli się i czwartą. Bo już ona wystarczy do wykluczania „marginesu”, budowania nowej figury „normalnego Polaka”. Wydaje się, że opozycja nie docenia socjologicznego i intelektualnego podglebia rozpoczętych procesów społecznych. PiS prowadzi jawnie grę dość prostą, ale równolegle i mniej otwarcie – złożoną. Opozycja na razie podejmuje tylko tę pierwszą. Szuka grepsów, chwytów, socjotechnicznych sztuczek z przebijaniem obietnic, neutralizowaniem afer, propagandowym przykrywaniem propozycji władzy, wytykaniem jej błędów i wpadek. To wciąż ma znaczenie, wszak Kaczyński też nie przecenia nadmiernie wyborców, skoro wymyślił, a w każdym razie zaakceptował, program 500 plus. Ale bawiąc się ze Schetyną, Petru, Kijowskim w wojnę na górze, prezes PiS naprawdę prowadzi pracę na dole, u podstaw. Tam wytyczany jest nowy główny nurt społeczny, w armii, edukacji, nauce, biznesie, w powiatach, w instytucjach, ale też w obyczajach, przesądach i uprzedzeniach. Przy czym 500 plus jest jak fala uderzeniowa, która ma ostatecznie podmyć i przerwać wały ochronne budowane przez poprzednią władzę. Większość na marginesie Wydawałoby się, że we współczesnych demokracjach niemożliwa już jest taka socjotechniczna operacja – zepchnięcie większości do roli marginesu. Ale tak się teraz w Polsce dzieje. Pewnie dlatego, że istniejąca opozycja nie obsługuje swojej większości. Pilnowanie legalnego systemu, prawa, procedur i dobrej opinii w Europie, co jest obecnie główną propozycją przeciwników PiS, to nie jest program, który porwie masy potrzebne do wygranej. PiS pokazuje świat własnych reguł i procedur, rozumienia prawa, ma swoje zdanie o Europie. W świecie postprawdy nie ma faktów, są tylko opinie. Słowo staje przeciwko słowu. By ten spór stał się dla wyborców rzeczywisty, prawdziwie odtwarzał konflikt ideowy, opozycja musi sprostać przeciwnikowi na każdym polu jego aktywności, „na górze” oczywiście tak, ale może jeszcze bardziej „na dole”. Przed opozycją stoi konieczność stworzenia nowego, alternatywnego poczucia polskiej dumy, wielkości, rozumienia historii, patriotyzmu, kwestii moralnych i obyczajowych, spojrzenia na Rosję, Niemcy, Amerykę i resztę. Bo w jednym radykalna prawica ma trochę racji: polska liberalna demokracja była dotąd w dużym stopniu „na licencji”, kurczowo przyklejona do starej Europy, stamtąd czerpiąca wszystkie inspiracje. Można to zrozumieć i przez długi czas hasło „Idziemy na Zachód” działało, ale przestaje, bo powstał lokalny produkt w postaci PiS. I coraz więcej wskazuje na to, że pokonać go może też lokalny wyrób polityczny, uwzględniający miejscową specyfikę, zbiorową wyobraźnię, stereotypy, mentalny i historyczny zasób – tyle że z bonusem w postaci szacunku dla prawa i obywateli, respektowania demokratycznych procedur, powagi sądów, instytucji i konstytucji. Może jest tak, że pomiędzy „pedagogiką wstydu” a „pedagogiką bezwstydu” jest luka, gdzie może się kryć sukces nie-PiS. Taka „pedagogika kompromisu”. Na przykład według następującego schematu: Polacy są wspaniałym narodem: wyjątkowym, dumnym, szlachetnym, kultywującym wiarę przodków i przeważnie krzywdzonym przez innych, któremu jednak przydarzyły się bez wątpienia Jedwabne i Kielce. Ale na tym polega nasza siła, że możemy się do tego przyznać. Albo: ostatecznie, jeśli nie będzie innego wyjścia, możemy przyjąć te ustalone 7 tys. uchodźców i okazać im polską gościnność, ale o kolejnych będziemy dopiero rozmawiać