Słownik etymologiczny języka polskiego podaje, że sędzia to osoba powołana do rozsądzania sporów, wymierzania sprawiedliwości. Nazwa wykonawcy czynności utworzona od czasownika sądzić, „wyrażać zdanie, oceniać osądzać; sprawować sąd”. Wedle współczesnej polszczyzny sędzia to osoba powołana do rozpoznawania spraw i wydawania wyroków w imieniu państwa.
Od razu zwraca uwagę to, że określenia te nie implikują, że sędziowie, chociaż są powołani do wymierzenia sprawiedliwości, rzeczywiście to czynią. Podobnie ma się sprawa z łacińskim słowem „iudex”. W samej rzeczy sędzia i sprawiedliwy sędzia to nie to samo.
Z drugiej jednak strony – pogląd potoczny polega na uznaniu, że jeśli sędzia nie jest sprawiedliwy, nie jest sędzią, ale jego zaprzeczeniem. W mitologii greckiej symbolem sprawiedliwości była Temida, jedna z tytanid, doradczymi Zeusa, często przedstawiana z przepaską na oczach i wagą w rękach. To miało wskazywać na bezstronność i ważenie argumentów jako atrybuty sprawiedliwego osądu (sędziowania). Fakt, że Temida była wysoko w olimpijskiej hierarchii, wskazuje na znaczenie, jakie archaiczna myśl grecka przywiązywała do sprawiedliwości i tych, którzy ją wymierzają. Jeszcze wyraźniej jest to podkreślone w religii chrześcijańskiej, w której sam Bóg jest sprawiedliwy i nie potrzebuje w tym względzie żadnych doradców.
Sędziowie są tacy, jakie jest państwo
Społeczna rola sędziów została wyraźnie podkreślona w „Księdze sędziów” w Starym Testamencie. Gdy lud Izraela zaczął schodzić na złe drogi, sędziowie starali się to naprawić i odnieśli sukces. Jest to prototyp wielu późniejszych narracji o roli sędziego i sprawiedliwości jako stabilizatora porządku społecznego. Ten sam przekaz płynie z nauk Sokratesa, Platona i Arystotelesa, wielkiej trójcy klasycznej filozofii greckiej, oraz prawie wszystkich późniejszych myślicieli zajmujących się państwem i prawem.