Polki znów się buntują

Przez nieco ponad rok rządów PiS zamknięto program dofinansowania in vitro, zablokowano dostęp do awaryjnej antykoncepcji, porodówki znów mogą zmienić się w koszmar, ofiary przemocy domowej straciły oparcie w organizacjach pozarządowych, edukacja seksualna została sprowadzona do absurdu, edukację równościową w ogóle wyrugowano ze szkół; niewykluczone, że w bliskiej przyszłości ta ideologiczna kontrreformacja dotknie też uniwersytety. Sporządzamy tu remanent poczynań władzy – wystarczająco dotkliwych, by wyprowadzić tysiące Polek na ulice. Ale nie byłoby takiego gniewu, gdyby nie narastający ton pogardy i agresji wobec kobiet w debacie publicznej. Te wszystkie protekcjonalne i obleśne zachowania, jak np. ministra Jana Szyszki wobec dziennikarki, która usiłuje mu zadać poważne pytanie, a on proponuje jej całowanie rączek. Te hejterskie ataki na kobiety, gdy starają się włączyć w dyskusje na forach internetowych z racjonalnymi argumentami, a odsyłane są „do garów”. – Pogarda dla płci żeńskiej związana z jej funkcjami biologicznymi i rolą kulturową osiąga w naszym kraju niewyobrażalne rozmiary – mówi Ewa Borguńska z Protestu Kobiet, obywatelskiej, niepartyjnej inicjatywy, która okrzepła po ubiegłorocznych marszach „czarnych parasolek”. – Politycy zachowują się w taki sposób, jakby kompletnie nie mieli świadomości, że wygłaszając pewne poglądy i decydując się na konkretne działania, a raczej ich brak, stają się po prostu barbarzyńcami. Janusz Korwin-Mikke, europoseł, idol sporej części męskiej modzieży, przekonywał w europarlamencie: „kobiety muszą zarabiać mniej niż mężczyźni. Ponieważ są słabsze, są mniejsze, są mniej inteligentne”. Trwa zatem „przywracanie normalności”, któremu towarzyszą bałamutne uzasadnienia, że wszystko to w trosce o kobiety, dzieci, rodzinę, wartości. O co zatem chodzi kobietom, które znów ubrane na czarno zdecydowały się wyjść na ulice? O ludzki poród Wygląda na to, że Polki stracą ciężko wywalczone prawo – do podmiotowego traktowania na oddziałach położniczych. W PRL przyjęcie na porodówkę przypominało uwięzienie. Oddziały stanowiły zamknięte twierdze, bliskim wstępu całkowicie zabraniano. Rodząca kobieta stawała się przedmiotem lekarskich działań, których istoty nikt jej nie tłumaczył. Bywała poniżana, rugana, upokarzana. Dla wielu była to taka trauma, że nie decydowały się na drugą ciążę. Rozkuwanie położniczego betonu trwało latami. Zaczęło się od akcji „Gazety Wyborczej” „Rodzić po ludzku”: nagradzano przyjazne szpitale, piętnowano te, które traktowały kobiety w nieludzki sposób. W 2007 r. na wniosek ministra Zbigniewa Religi rozpoczęły się prace nad Standardami Opieki Okołoporodowej. Debatował zespół ekspertów, stronę społeczną reprezentowała Fundacja Rodzić po Ludzku. Powstał przejrzysty katalog zawierający m.in. prawo do aktywności w czasie porodu, swobodnego wyboru pozycji, picia wody, do obecności osoby bliskiej, kontaktu z nowo narodzonym dzieckiem, wsparcia laktacyjnego. Standardy weszły w życie w 2012 r. Do tego dokumentu pacjentka mogła się odwołać, gdy czuła, że łamane są jej prawa. Krytycznie oceniała go jedynie Naczelna Rada Lekarska, twierdząc, że wiąże on ręce lekarzom. I jej właśnie posłuchał minister Konstanty Radziwiłł, wykreślając Standardy Opieki Okołoporodowej z ustawy o działalności leczniczej. Oczywiście bez konsultacji społecznych, bez otwartej dyskusji. Przez wiele tygodni wyglądało na to, że decyzja jest ostateczna. Minister przekonywał, że nic się nie zmieni, bo standardy medyczne zostaną zastąpione standardami organizacyjnymi, będą zawarte w regulacjach towarzystw naukowych lub zostaną sformułowane „w charakterze obwieszczeń”. Na szczęście strona społeczna, zwłaszcza Fundacja Rodzić po Ludzku, nie złożyła broni. Pod wpływem protestów minister zarządził powołanie zespołu merytorycznego, który ma zająć się projektem standardów organizacyjnych opieki okołoporodowej. Jego podstawą mają być obecnie obowiązujące regulacje, a w skład zespołu wchodzą także przedstawiciele Fundacji Rodzić po Ludzku. W gronie konsultantów znalazł się też jeden z najbardziej ideologicznie zaangażowanych położników – prof. Bogdan Chazan. O pigułkę Gdy ostatnio Konstanty Radziwiłł wycofywał z wolnej sprzedaży pigułkę elleOne, chyba jeszcze bardziej niż sama ta decyzja bulwersowało jej uzasadnienie. Minister zdrowia publicznie zadeklarował, że on nikomu by takiej recepty nie wypisał. Nawet kobiecie zgwałconej. Jednocześnie jako pierwszy w Europie dopuścił do sprzedaży bez recepty tani odpowiednik Viagry, czyli preparat na zaburzenia wzwodu. I to mimo protestów Polskiego Stowarzyszenia Medycyny Seksualnej (zaburzenia erekcji mogą być symptomem czegoś poważniejszego; w połączeniu z innymi lekami ten specyfik może stanowić mieszankę wybuchową). Uznano, że mężczyźni są na tyle odpowiedzialni, że mogą go zażywać bez lekarskiej kontroli. Widać baby są jakieś inne. Ta decyzja ewidentnie wpisuje się w szerszy zamiar poddania całkowitej kontroli seksualności kobiet, w ideologię środowisk „obrońców życia”. One bynajmniej nie złożyły broni i nadal dążą do zaostrzenia przepisów, tak by usuwanie ciąży było niemal całkowicie zabronione. Rządzący, zaskoczeni skalą Czarnego Protestu, wydają się dziś w tej kwestii bardziej powściągliwi. Co nie zmienia faktu, że w praktyce dostęp do legalnej aborcji bywa trudny, jeśli nie niemożliwy. Na klauzulę sumienia powołują się już nie tylko szpitale, ale całe regiony (Podkarpacie). Tym, co miało łagodzić skutki przyjętej w 1993 r. restrykcyjnej ustawy, był swobodny dostęp do skutecznej antykoncepcji i edukacja seksualna w szkołach. Z jednym i drugim jest fatalnie. Według ASTRA Network, czyli sieci organizacji z regionu Europy Środkowo-Wschodniej działających na rzecz zdrowia oraz praw reprodukcyjnych i seksualnych, Polska jest na szarym końcu, jeśli chodzi o dostęp do antykoncepcji. Wyprzedzają nas m.in. Białoruś, Albania czy Turcja, Rumunia i Gruzja. Dla wielu kobiet czynnikiem zaporowym są ceny preparatów hormonalnych, a na liście refundowanych specyfików są głównie pigułki starego typu, z którymi wiąże się mnóstwo skutków ubocznych. To się nie zmienia od lat. Jedynym pozytywem było właśnie dopuszczenie do sprzedaży bez recepty preparatu ellaOne, tzw. pigułki dzień po (bynajmniej nie „wczesnoporonnej”, jak wmawiają prawicowe media). W styczniu 2015 r. Komisja Europejska zezwoliła na jej wolną sprzedaż, a kilka miesięcy potem ówczesny minister zdrowia Bartosz Arłukowicz podpisał rozporządzenie, według którego Polki po 15. roku życia mogą kupować elleOne bez recepty. Najwięcej wątpliwość budził fakt, że dostęp doń zyskają nastolatki. Ale skoro polskie prawo dopuszcza współżycie z osobą po 15. roku życia, trudno żeby jednocześnie pozbawiało ją możliwości zapobiegania ciąży. Barierą jest zresztą cena pigułki (100–130 zł za sztukę). Jednak ministra Radziwiłła prześladowała wizja nastolatek łykających pigułki codziennie. Nie przekonały go opublikowane przez Millward Brown badania, według których nieletnie to 2 proc. kupujących, a główną grupę nabywczyń stanowią kobiety w wieku 25–30 lat. W ponad 40 europejskich krajach kobiety mają wolny dostęp do awaryjnej antykoncepcji. Wyjątek stanowią Rosja, Węgry i Albania. Teraz również Polska. O konwencję Kolejnym powodem niepokoju są losy konwencji Rady Europy o zapobieganiu zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, którą Polska podpisała w 2012 r., a która weszła w życie 1 sierpnia 2015 r. „Przede wszystkim nie stosować” – oznajmił w TVP prezydent RP Andrzej Duda, komentując w ten sposób wcześniejsze wypowiedzi polityków PiS (w tym np. minister rodziny Elżbiety Rafalskiej), że konwencję należy po prostu wypowiedzieć. Joanna Piotrowska, prezeska zarządu Feminoteki, uważa, że słowa Andrzeja Dudy to sprytny zabieg. Gdyby Polska faktycznie wypowiedziała konwencję, byłby wielki szum na całym świecie. Zatem nie wypowiemy, ale prezydent, prawnik zresztą, mówi: nie będziemy jej stosować. Co już się dzieje. Bo konwencja nakazuje wspomagać grupy, które przemocy najczęściej doznają, czyli kobiety. „Przede wszystkim nie wspomagać” – zdają się wtórować prezydentowi ministrowie i odmawiają – w części lub w ogóle – finansowania organizacji pozarządowych. Centrum Praw Kobiet wnioskowało do Ministerstwa Sprawiedliwości o dotacje z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej: o 2 mln zł w 2016 r. i 1 mln zł w 2017 r. Nie otrzymało ani złotówki. Organizacja, z której pomocy kobiety korzystają od 22 lat, musi okroić o połowę czas przeznaczony na poradnictwo, zrezygnować z bonów żywnościowych, dopłat do mieszkań, spotkań z doradcami zawodowymi, warsztatów. Lubuskiemu Stowarzyszeniu na Rzecz Kobiet BABA minister Zbigniew Ziobro odmówił w 2016 r. 800 tys. zł, a w 2017 r. 599 tys. zł na pomoc prawną, psychologiczną i materialną w 13 miastach województwa lubuskiego. Wsparcie straciło ponad tysiąc osób. W grudniu 2016 r. Elżbieta Rafalska rozwiązała kontrakt z krakowską fundacją Autonomia na dwuletni projekt „ZERo przemocy – Zaangażowanie, Edukacja, Rzecznictwo przeciwko przemocy ze względu na płeć”, w którym organizowano m.in. warsztaty antyprzemocowe dla kobiet i dziewcząt. Po nagłej kontroli, w trakcie której zresztą nie doszukano się żadnych nieprawidłowości, zażądano zwrotu niewykorzystanej jeszcze części z 200 tys. zł dotacji pochodzącej z Funduszu Inicjatyw Obywatelskich. Chcąc uniknąć takich sytuacji – wiedząc dodatkowo, że władza ma alergię na wszystko, co się wiąże z hasłem LGBTQ – dotacji rządowych programowo unika Fundacja Feminoteka (dotychczas zresztą wnioskowała o zaledwie 10 proc. ze swojego około milionowego budżetu). Korzysta raczej z niezależnych funduszy, np. norweskich. Norwegowie oczekują jednak zgody władz danego kraju. W Polsce procedury się przeciągają. – W ten sposób wracamy do stanu sprzed akcesji do UE – mówi Joanna Piotrowska. – Wtedy w Polsce działały m.in. amerykańskie, brytyjskie i niemieckie organizacje wspierające budowanie społeczeństwa obywatelskiego, w tym ruchu feministycznego. Teraz przymierzają się do powrotu. O Niebieską Linię Jak dramatyczne, a jednocześnie finansowo absurdalne są skutki działań wobec sektora pozarządowego, najjaskrawiej widać na przykładzie Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie Niebieska Linia Instytutu Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Organizacja, która tak kapitalnie utrwaliła się w świadomości społecznej, straciła możliwość udzielania porad w swoich filiach na Mazowszu, do których na umówione konsultacje przyjeżdżali prawnicy i psychologowie. – Teraz Ministerstwo Sprawiedliwości wymyśliło, że filia jest możliwa tylko tam, gdzie specjalista pracuje 6 dni w tygodniu po 8 godzin – mówi kierowniczka Pogotowia Renata Durda. – Może to dobry pomysł w dużym mieście, w małych miasteczkach to nieekonomiczne. Bezpośrednia pomoc z naszej strony jest już możliwa tylko w Warszawie. Wśród tegorocznych grantobiorców – dzięki temu zapisowi właśnie – znalazły się za to organizacje związane z Kościołem. One faktycznie mają całodobowo dostępne siedziby, bo udzielają pomocy m.in. bezdomnym. O wyspecjalizowaniu w pomocy osobom doświadczającym przemocy trudno jednak w ich przypadku mówić. Niebieska Linia była zmuszona zawiesić działanie poradni telefonicznej – działającej od prawie 10 lat (22 668 80 00), a także zaprzestać porad udzielanych e-mailem i za pośrednictwem Skype’a. O jaką kwotę wszystko się rozbija? Roczny koszt Linii, która służy ok. 6 tys. osób, to 187 tys. zł. Ale nawet nie chodzi o pieniądze. – W nowych zasadach resortu sprawiedliwości – mówi Renata Durda – znalazł się zapis, że porad prawnych i psychologicznych nie wolno udzielać zdalnie. W ten sposób potrzebujący – nie tylko kobiety, których oprawcami są członkowie rodzin (wyłącznie takimi sytuacjami zajmuje się druga działająca w Polsce Niebieska Linia), ale też każdy, kto padł ofiarą przemocy seksualnej, napadu, pobicia czy nawet ucierpiał w wypadku komunikacyjnym – stracili najkrótszą drogę do zorientowania się, jaka właściwie jest ich sytuacja (wiele osób nie umie samodzielnie stwierdzić, co jest już przemocą) oraz gdzie szukać profesjonalnej pomocy psychologicznej i prawnej. – Zatelefonowanie w dogodnej, bezpiecznej chwili czy wysłanie e-maila późną nocą wymaga mniej odwagi – mówi Karolina Czarnecka, psycholożka z Niebieskiej Linii. – Można to było zrobić z każdego miejsca w Polsce, z zagranicy. Pytanie, czy państwo jest zobowiązane do finansowania organizacji pozarządowych? – Nie jest – odpowiada Renata Durda. – Jest za to zobowiązane do udzielania psychologicznej i prawnej pomocy swoim obywatelom. Co gwarantuje choćby art. 3 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. A ponieważ państwo jest niewydolne, organizacje pozarządowe je w tym wyręczają. To zresztą rozwiązanie tańsze. – Na etacie u nas pracują trzy osoby, w tym jedna w niepełnym wymiarze godzin, 10 osób pracuje na umowy-zlecenia przy czasowych projektach. Nie jesteśmy w stanie zajmować się szukaniem pieniędzy. Nie wystarczyłoby nam czasu na pomoc potrzebującym. Zresztą szukanie środków w prywatnych kieszeniach jest problematyczne, bo jeśli biznes decyduje się na dobroczynność, to raczej myśli o dzieciach i zwierzętach. – Nikt nie chce, żeby produkty kojarzyły się z przemocą w rodzinie – tłumaczy Renata Durda. Czy wyjściem byłaby zbiórka publiczna? Niebieska Linia zdecydowała się na to (portal pomagam.im) – niestety, na razie udało się zebrać 13 proc. potrzebnej kwoty. Toteż na jeden z bardziej widowiskowych akcentów tegorocznego 8 marca Protest kobiet zaplanował akcję „Niebieska linia”. Pomysł jest taki, by rozwinąć pół kilometra niebieskiej tkaniny od ronda Dmowskiego do placu Konstytucji w Warszawie. Ewa Borguńska: – Chodzi o pomoc dla organizacji kierowanej przez Renatę Durdę, ale nie tylko. Niebieska wstęga ma być symbolem wszystkich ofiar przemocy. Bo symboliczne jest to, że działania władz są wymierzone w kogo popadnie, byle był słaby. Protestowi kobiet zależy na tym, by coś ludzi wytrąciło z codzienności, zatrzymało na chwilę. Żeby zastanowili się nad tym, że 22 proc. mieszkanek Polski zostało zgwałconych, a 87 proc. doświadczyło molestowania seksualnego. Że przemocy domowej doświadcza każdego roku ok. 800 tys. kobiet. I że ok. 500 w jej wyniku traci życie. O szkołę „Szkoła musi być wolna od różnych ideologii. Dzieci będą się uczyć normalnych