Walka o polityczne centrum rozpoczęta

Czego się dowiedzieliśmy po społecznych reakcjach na obecną wojnę polsko-żydowską pod flagą biało-czerwoną? Że jest bardzo źle, a może być jeszcze gorzej. Wygląda bowiem na to, że nie ma już w polskim życiu publicznym żadnego tabu. Wszystkie chwyty są dozwolone i potencjalnie skuteczne w mobilizowaniu wyborców przeciwko wrogom wewnętrznym bądź zewnętrznym. Ostatnim tabu, które właśnie z hukiem pękło, był antysemityzm. Dawniej kojarzony z upiorami pokroju Bubla bądź Tejkowskiego, do prawicowego mainstreamu, nawet szeroko pojętego, nie miał wstępu. Aż do teraz. Antysemici wyleźli na powierzchnię, za to do coraz węższych nisz spychani są ci, którzy ostrzegają przed strasznymi skutkami niekontrolowanego wstawania z kolan. Uśredniony polski wyborca, ów abstrakcyjny arbiter rozstrzygający, co jest stosowne, a co nie, nagle okazał się prawicowym radykałem. Już nie wzywa polityków do umiaru, nie gani za nadmierne eskalowanie konfliktów, przestał oglądać się na Europę. Zdaje się, że i on pogrążył się w hurrapatriotycznej gorączce, gotów piętnować jakiekolwiek odstępstwo od dominującej normy. Butla z gazem Co z tego wynika dla opozycji? Jej schizofrenia systematycznie się pogłębia. W sprawie nowelizacji ustawy o IPN posłowie Nowoczesnej głosowali na wszystkie możliwe sposoby. Klub PO w większości wstrzymał się od głosu. A dorzućmy jeszcze ludowców, w większości popierających ów osobliwy dekret o polskiej niewinności na przekór prawdzie historycznej. Tak naprawdę nikt jednoznacznie nie przeciwstawił się jednej z najbardziej szkodliwych ustaw ostatnich lat. Czyżby opozycja nie zdawała sobie sprawy, że uchwalane przepisy są głupie, trudne do wyegzekwowania, a nade wszystko rujnujące i tak już marną pozycję międzynarodową Polski? Zapewne jej liderzy nie mieli co do tego wątpliwości. Tyle że nie mieli dość sił, aby walczyć z prądem. Tego, że przestał już działać zbanalizowany opozycyjny slogan o wstawaniu z kolan i waleniu głową w sufit, dowodziła zresztą poprzednia wywołana przez PiS godnościowa awantura. Gdy jesienią ubiegłego roku CBOS badał stosunek do kwestii niemieckich reparacji za drugą wojnę światową, okazało się, że Polacy doskonale zdają sobie sprawę z iluzoryczności tych starań. 75 proc. badanych stwierdziło, że pozytywne załatwienie sprawy jest mało prawdopodobne. Niewiele mniej przewidywało, że ubieganie się o reparacje popsuje nasze stosunki sąsiedzkie. Podejrzewano nawet, że konsekwencją będzie nawrót niemieckich roszczeń do ziem zachodnich. I co z tego? Ano nic. 70 proc. Polaków i tak uznało, że moralna racja stoi po naszej stronie, więc trzeba walczyć. Na przekór wszystkiemu. Owa dziwaczna mieszanka realizmu z idealizmem jest oczywiście aberracją, lecz trudno cokolwiek na to poradzić. Dla opozycji najprostszym, a może i jedynym rozwiązaniem wydaje się teraz przeczekanie. Mamy więc irytującą mimikrę, lawiranctwo, często nawet oportunizm. Jeśli PiS z sukcesem rozpętał ślepą godnościową rewolucję, frontalne przeciwstawienie się jej impetowi jest dziś skazane na klęskę. Doskonale wiemy z historii, że w takich okresach siły reprezentujące stare wartości nie mają większych szans. Jeśli rewolucje upadały, to głównie z tej przyczyny, że nie były w stanie spełnić oczekiwań, które same rozbudziły. Bo choć PiS zbiera owoce wieloletniej pracy nad pompowaniem narodowego ego Polaków i kruszy w sondażach kolejne szklane sufity, to na dobrą sprawę nie bardzo już wiadomo, czy to jeszcze pies macha ogonem, czy już na odwrót. Najprawdopodobniej Jarosław Kaczyński nie planował przecież otwarcia zaworów w butli z antysemickim gazem. Podobnie jak do niczego nie był mu potrzebny ostry dyplomatyczny konflikt. Można założyć, że dopuścił do głosu rekonstruktorów Marca ’68 mimochodem. Sami się ujawnili, gdy władza ogłosiła, że w sprawie nowelizacji ustawy o IPN nie cofnie się ani o krok. I okazało się, że obrona polskiej czci i godności wyjątkowo harmonijnie komponuje się z głęboko utrwalonym antysemickim stereotypem. Do tego stopnia, że ani zwykła przyzwoitość, ani też poprawnościowe bariery nie są już w stanie powstrzymywać mrocznych zbiorowych instynktów. To jednak oznacza, że ich zakładnikiem jest nie tylko opozycja, ale i obóz rządzący. Kaczyńskiemu coraz trudniej bowiem sterować procesami politycznymi. Z obecnej perspektywy niedawna operacja wymiany rządu, która miała uspokoić rewolucyjne tempo „dobrej zmiany” i zestroić ją z uwarunkowaniami międzynarodowymi, właśnie poniosła spektakularne fiasko. Naiwne są więc wiązane z Mateuszem Morawieckim nadzieje co bardziej umiarkowanych polskich konserwatystów, którzy wierzą, że pisowski projekt zaczął mutować ku znośniejszym i bardziej cywilizowanym formułom. Okazało się, że w praktyce Kaczyński wcale nie dysponuje zniuansowaną paletą rozwiązań. Jakiekolwiek odejście od dalszego podkręcania rewolucyjnego tempa w oczach elektoratu prawicy może zostać uznane za kapitulanctwo. Po zdymisjonowaniu Szydło i Macierewicza prezes zapewne poczuł, iż jego autorytet jest zagrożony. Dał więc przyzwolenie na antyżydowską awanturę, której długofalowych skutków nie jest przecież w stanie przewidzieć. To pokazuje, że polska polityka pod rządami PiS skazana jest na popędliwość i wieczny chaos. Pędzi przed siebie w szaleńczym tempie, ku nieznanemu. I bez wątpienia kiedyś czeka ją spektakularna wywrotka, po której powinno nastąpić społeczne otrzeźwienie. Co z kolei jest warunkiem wyłonienia się nowych hierarchii postaw i interesów, wokół których powinien zorganizować się nowy układ sił. Bunt średniaków Obiegowe politologiczne prawidło głosi, że o wyniku wyborów zawsze przesądzają wyborcy centrum. Problem w tym, że to kategoria niejasna. Można ją określać poprzez dystans do wyrazistych opcji politycznych, a nawet brak utrwalonych preferencji. Można też wywodzić z podziałów klasowych, sytuacji materialnej, stylu życia. Generalnie uważano, że wyborcy centrum są rzecznikami umiarkowania i realizmu, stronią od głębokich konfliktów ideowych i nagradzają głosami polityków pragmatycznych. W jeszcze bardziej idealistycznych wyobrażeniach – przed wielu laty charakterystycznych dla liderów Unii Wolności – centryści mieli posiadać rzadki dar harmonijnego wyważenia pomiędzy uświadomionym własnym interesem a dobrem wspólnym. Powinni więc stanowić zaporę przed polityką nieodpowiedzialną, nadmiernie roszczeniową i populistyczną. Tyle że adresaci tej opowieści nie byli zainteresowani oferowanym im etosem i przerzucili poparcie z UW na rzecz Platformy Obywatelskiej. Partia Donalda Tuska podeszła do sprawy praktycznie i uznała, że centrum z zasady jest względne. Że to tylko rezerwuar uśrednionych postaw, poglądów i interesów. Można je zawęzić i obwarować wartościami, jak czyniła to UW. Ale lepiej poszerzać bez przesadnej troski o spójność, skoro można dzięki temu odwrócić dotychczasowe proporcje. Za czasów PO reprezentacja politycznego centrum przestała pełnić rolę niewielkiego języczka u wagi, wciśniętego pomiędzy wielkie ideowe bloki. Sama stała się hegemonem, starając się zepchnąć głównego rywala z prawicy na pozycje radykalnego marginesu oraz dodatkowo zneutralizować i tak już słabą lewicę. Za poszerzenie pola trzeba było jednak płacić cenę płytkiego zakorzenienia. To nie Platforma wychowywała bowiem wyborców, lecz wyborcy – Platformę. Ogłaszali jej w sondażach, jaki mają pogląd na daną sprawę. Ona zaś – o ile nie kolidowało to z ogólnymi demokratycznymi parametrami – wciągała ów pogląd do swego pakietu. Działało bez zarzutu niemal przez dwie kadencje, aż się zatarło. Po drodze zmienił się świat, przybyło napięć, rozwinęły się nowe kanały komunikacji społecznej, pojawiły się nowe języki opisu społeczeństwa. A przede wszystkim przestały być oczywiste ogólne dyspozycje stabilizujące miejsce PO na mapie politycznej – takie jak demokracja, rynek, Unia Europejska. Stając się co najwyżej opcją. Jeszcze w 2015 r. mogło się wydawać, że mamy jedynie do czynienia z wyczerpaniem się formuły politycznej. Lecz ogólne reguły polityki wyglądały na trwałe. PiS wystawił nowych liderów, wygładził język i przedstawił szczodrą ofertę socjalną, przekonując do siebie część wyborców centrum – do tej pory przestraszonych radykalizmem tej formacji. Lecz po wyborach nastąpił szokujący i nadal trudny do zrozumienia zwrot. Kaczyński zdewastował konstytucyjny ład, lecz zamiast stracić poparcie, stale je poszerza. Być może płacimy teraz cenę za złudzenia z epoki rządów Platformy, kiedy doraźne mobilizacje z maestrią dokonywane przez Tuska pochopnie braliśmy za trwały obraz społeczeństwa. Nie uwzględniając tego, że nowoczesna polityka jedynie ślizga się po powierzchni życia zbiorowego (również ta obecna, w wydaniu PiS), jest z natury migotliwa i zmienna. A jej odbiorcy kapryśni i podatni na bodźce. Nie istnieje więc szerokie i stabilne centrum. Tym samym nie można liczyć na rychłe opamiętanie się wyborców przynajmniej deklaratywnie przywiązanych do demokracji. Oni zresztą wcale nie uznają PiS za formację autorytarną. Imponuje im sprawczość formacji Kaczyńskiego, jej skuteczność w forsowaniu własnych rozwiązań. Nie widać wszakże symptomów zauroczenia wodzem. Przeciwnie – Kaczyński nadal pozostaje figurą stosunkowo mało popularną. Jego zwolennicy doskonale wiedzą, kto pociąga za sznurki, lecz w większości oczekują rozproszonego i bardziej demokratycznego przywództwa. Z tego punktu widzenia piętnowanie „Kaczora-dyktatora” wydaje się mało skuteczne. Podobne tezy usystematyzował w ramach klas